In een nieuwe rubriek leggen psychologen en psychiaters films en series langs de klinische meetlat. Deze keer: Psycholoog Kasia Uzieblo over Killing Eve.
Beeld: Killing Eve
Het verhaal
Een vrouwelijke huurmoordenaar met psychopathische trekken (Villanelle) wordt op de hielen gezeten door de Britse geheime dienst. Tijdens het onderzoek raakt een agente (Eve) in de ban van Villanelle. “De huurmoordenaar is een boeiend en complex personage”, zegt Kasia Uzieblo. “Ze is niet alleen een killer, maar ook iemand die lijdt aan een innerlijke leegte. Ze zoekt naar verbinding met anderen, maar valt steeds terug in gewelddadig gedrag.”
Pluspunten
Het gaat om een vrouwelijke psychopaat, en dat is bijzonder, zegt Uzieblo. “In films en de media draait het meestal om mannen, terwijl psychopathie bij vrouwen vaker voorkomt dan we denken. Het komt bij hen vaak pas op latere leeftijd aan het licht en het is minder zichtbaar, omdat het zich vaak uit in manipulatie. Dat zie je ook bij Villanelle, die goed de zielige kaart kan trekken.”
Ook zet ze haar charme en seksualiteit in om te krijgen wat ze wil. “Vrouwen met psychopathie doen dat vaker dan mannen. Ze zijn daar ook handiger in. Als mannen aan het flirten slaan, ligt het er doorgaans dik bovenop dat ze iets willen. Ik heb dat zelf ervaren als psycholoog in de Utrechtse Van der Hoeven Kliniek en als gerechtsdeskundige.”
Villanelle weet de kwetsbare plekken van anderen feilloos te vinden. “Voor onderzoekers is dat een raadsel, omdat psychopathische personen zich moeilijk in anderen kunnen verplaatsen. Toch weten ze, wellicht langs cognitieve weg, de achilleshiel op te sporen.”
Dat alle psychopaten intelligent zijn en berekenend te werk gaan, klopt niet. “Ten eerste kun je met een verstandelijke beperking ook hoog scoren op psychopathie. En ten tweede kunnen psychopathische personen zich heel impulsief gedragen. Net als Villanelle, die zich niet altijd kan beheersen en soms slachtoffers maakt uit opborrelende woede. Dat sommige seriemoordenaars jarenlang uit handen van de politie blijven, blijkt achteraf meer geluk dan wijsheid.”
Wat Uzieblo eveneens aan de serie waardeert, is dat ook de familie van Villanelle aan bod komt. “Net als veel psychopathische personen heeft ze geen eenvoudig parcours afgelegd. Ze is opgegroeid in een Russisch gezin, met complexe onderlinge relaties. Uit onderzoek blijkt dat de meeste psychopathische personen in hun jeugd zijn misbruikt, mishandeld of verwaarloosd. De band met de ouders mist een zekere warmte, en dat lijkt bij de ontwikkeling van psychopathie een rol te spelen, naast de genetische kwetsbaarheid.”
“Trauma komt in deze groep heel vaak voor, maar alle aandacht gaat meestal naar de psychopathische trekken. Voor slachtoffers is een jeugdtrauma ook moeilijk te accepteren als oorzaak van het gewelddadige gedrag. Het is bovendien de vraag of traumatherapie bij psychopaten enig effect heeft. Ze hebben over het algemeen een dik schild, waar behandelaren, maar ook zijzelf moeilijk doorheen kunnen.”
Minpunten
“Zoals gezegd zijn psychopathische vrouwen bedreven in het manipuleren van anderen en gaan ze minder snel over tot geweld, laat staan dat ze zo moordzuchtig zijn als Villanelle. Als vrouwen al overgaan tot geweld, dan richten ze dat vooral tegen hun kinderen of partner.”
Wat eveneens opvalt aan Villanelle is haar sadisme, zegt Uzieblo. “Ze geniet ervan om slachtoffers diep in de ogen te kijken als ze doodgaan. “Zelf ben ik sadisme bij vrouwelijke psychopaten nog niet tegengekomen. Misschien goed om te benadrukken: de meeste psychopathische personen zijn geen moordenaars, laat staan seriemoordenaars.”
Kasia Uzieblo is forensisch psycholoog en hoogleraar aan de Vrije Universiteit Brussel. Ze is gespecialiseerd in psychopathie.
Killing Eve liep vier seizoenen en is te zien via TVgemist, NLziet, NPO Start en Videoland.
