Je zit met een probleem of wilt je hart eens luchten en je spreekt er iemand over aan. Echter, mensen zijn snel geneigd om een gesprek over te nemen om hun eigen ervaringen te delen. Deze blog bespreekt een luisterende houding die ervoor zorgt dat de ander wel de ruimte krijgt om zijn of haar verhaal te doen.
Je zit met een probleem of wilt je hart eens luchten en je spreekt er iemand over aan. Na het gesprek merk je echter dat je niet verder geholpen bent. Heb je dat gevoel al eens gehad? Misschien werd er eigenlijk niet echt naar je geluisterd. Mensen zijn immers snel geneigd om een gesprek over te nemen uit schrik voor stiltes of omdat ze je probleem herkennen en graag hun eigen ervaringen willen delen. Een luisterende houding zorgt ervoor dat de ander wel de ruimte krijgt om zijn of haar verhaal te doen. Een hulpmiddel daarbij is gewoon letterlijk terugkoppelen (‘echo’) van wat je hoort. Dit kan de spreker ondersteunen om verder te exploreren waar hij/zij mee vastzit en hoe hij/zij dat verder wil aanpakken.
Katrien Koenen is doctoraatsassistente aan de KU Leuven. Ze doet onderzoek naar leerkracht-kind interacties en begeleidt verschillende practica.
Rianne Janssen is hoofdocent aan de KU Leuven en coördinator van de onderzoekseenheid Onderwijskunde.
Een getuigenis
Actrice Veerle Eyckermans ontsnapte ternauwernood aan een moordpoging. Op 23 februari 2018 moest ze hierover op het assisenproces getuigen. Daarover vertelde ze diezelfde avond in Terzake. Op het einde van het interview vertelde ze daarbij hoe ze naar aanleiding van wat ze meemaakte contradictorisch eigenlijk zelf veel heeft moeten luisteren:
“Ik heb […] heel vaak meegemaakt dat mensen zeiden van ‘ah, maar jij bent toch die … oh, ja, maar ik ken ook een verhaal.’ Mensen beginnen andere verhalen te vertellen die dat daar ver [mee te maken hebben] … ‘ja, ik heb ook eens een inbreker of zoiets’ en die leggen dat daar eigenlijk bij. Dus ik heb al die jaren heel veel moeten luisteren. Wij hebben dat niet meegekregen in onze opvoeding om met zo’n gruwelijke dingen om te gaan. Dus mensen denken jou te troosten, maar ja, ze beginnen over iets anders.”
Ook bij gespreksonderwerpen over minder extreme omstandigheden is deze ervaring heel herkenbaar. Wanneer iemand een probleem vertelt, dan zijn we als toehoorder vaak geneigd om op basis van onze eigen ervaringen daar iets naast te zetten en het gespreksonderwerp over te nemen. We laten de ander daardoor eigenlijk in de kou staan.
Laat je gesprekspartner aan het woord, neem het gesprek niet over: gebruik LSD
Als iemand met een probleem of een verhaal naar je toekomt, kan je in eerste instantie een ‘luisterend oor’ bieden. We hebben één mond en twee oren. Zelfs de natuur lijkt het luisteren als het ware belangrijker te vinden dan het spreken.
Om de spreker zoveel mogelijk zelf de ruimte te geven, werd het principe van ‘LSD’ ontwikkeld, wat in de wereld van coaching reeds veel bijval kent*. LSD is een samenstelling van Luisteren, Samenvatten en Doorvragen. Luisteren staat haaks op het meteen klaar staan met een oordeel, onmiddellijk een mening delen of eigen ervaringen in het gesprek toevoegen. Samenvatten is verifiëren of het klopt wat je denkt gehoord te hebben. Als luisteraar neem je dus niet zomaar aan wat jij vermoedt dat het wel zal zijn. Ten slotte staat doorvragen voor extra open vragen stellen (bv. ‘Hoe bedoel je dat precies?’, ‘Is dat altijd zo?’, ‘Hoe voel je je daar dan bij?’). Zo stimuleer je jouw gesprekspartner om verder of diepgaander op het onderwerp in te gaan, door bijvoorbeeld zijn of haar gevoelens en gedachten concreter te laten benoemen.
Echo als hulpmiddel
Terugkoppelen wat je hoort
Natuurlijk vergt het aanleren van LSD als actieve luisterhouding een uitgebreide training en oefening. Om ook leken hiermee kennis te laten maken en hen een eerste houvast te bieden bij het actief luisteren, kan gestart worden om luisteraars de opdracht te geven om gewoon de belangrijke woorden van de spreker te herhalen. Het voordeel van deze verbale ‘echo’ is dat de spreker zo de (mentale) ruimte krijgt om dieper in te gaan op wat hij/zij net gezegd heeft en hier zelf bij stil te staan. Met de echo toont de luisteraar betrokkenheid aan de spreker en stimuleert de luisteraar bij zichzelf een actieve luisterhouding.
Een concrete toepassing van de echo-oefening
De studenten in ons practicum krijgen een moeilijke en complexe opdracht: diverse statistische analyses uitvoeren en hierover voor het eerst op een wetenschappelijke manier rapporteren. Ervaring leert ons dat dit een stressvolle situatie is waarop studenten op verschillende manieren mee kunnen omgaan: probleemoplossend, vermijdend, maar ook door sociale steun te zoeken bij elkaar. We merkten echter dat dit laatste vaak ontaardde in sociaal gekreun i.p.v. sociale steun. In het praten over de opdracht gaven de luisteraars de spreker snel bevestiging door hun eigen moeilijkheden ook ter sprake te brengen. Hoewel zo’n gesprek zeker ook kan ‘opluchten’, leek er ons mede daardoor eerder een negatieve teneur over de opdracht te ontstaan.
Daarom lasten we dit jaar in een collectieve practicumsessie de echo-oefening in om zo studenten op weg te zetten om met een luisterende en coachende houding met elkaars stress om te gaan. We vroegen concreet dat ze met hun buur in het auditorium de echo-oefening uitvoerden. De luisteraar van het duo startte door de medestudent de vraag te stellen hoe het op dat moment ging met de opdracht. De spreker van het duo mocht hier op antwoorden, waarbij de luisteraar enkel met echo’s mocht reageren. Hoewel dit een kunstmatige oefening is, merkten de sprekers van de duo’s het effect van de luisterende houding op en ervaarden ze het ook als aangenaam. Tijdens de practica erna merkten we als begeleiders ook dat studenten vaker op een positieve coachende manier met verzuchtingen van een medestudent omgingen.
Als practicumbegeleiders proberen we trouwens in het algemeen om vanuit het principe van ‘LSD’ de studenten te begeleiden. In plaats van onmiddellijk met de antwoorden te komen bij vragen van studenten hoe het ‘zou moeten’, starten we een gesprek waarbij we actief luisteren naar de student en samenvatten wat hij of zij precies als moeilijkheid of probleem ziet. Via gerichte doorvragen (bijvoorbeeld, ‘Waar wil je precies naartoe?’, ‘Wat is de volgende stap?’) stimuleren we studenten om zelf te zoeken naar een oplossing.
Samenvattend
Als begeleider of leerkracht maar ook als ouder, partner, collega, of vriend, kan het gebruik van een verbale echo een hulpmiddel zijn om sprekers bij toekomstige gesprekken meer tot hun recht te laten komen! De verbale echo sluit aan bij een Amerikaanse bestseller uit de jaren ’80 over communicatiestrategieën voor ouders met als sprekende titel “how to talk so kids will listen & listen so kids will talk”. In het dagelijkse leven kan een gesprek meer openheid en diepgang krijgen wanneer we een luisterende houding aannemen en even onze eigen gedachten voor ons houden. Probeer de echo daarbij zeker eens uit!
Deze blog verschijnt ook op https://opgroeienblog.wordpress.com/.
Onze inspiratie van deze blog werd gehaald uit:
Clement., J. (2013). Iedereen coach: Coachingtips voor iedereen, overal en elke dag. Tielt: Lannoo Campus.
Faber, A., & Mazlish, E. (1980/2012). How to talk so kids will listen & listen so kids will talk (herziene editie). Scribner: New York.
Stevens, J. (2018). LSD: Luisteren, Samenvatten en Doorvragen. Meer informatie op: www.desteven.nl
*Opmerking: Binnen een coaching is de LSD-aanpak maar een werkwijze binnen een gesprek, waarbij afhankelijk van de finaliteit ervan ook andere interventies van de luisteraar een rol spelen.
