‘Sociale relaties kunnen we online goed onderhouden’

Eos legt die vraag voor aan Arjan Bos, hoogleraar Klinische psychologie aan de Open Universiteit in Nederland en decaan van de faculteit Psychologie: ‘Online contact is vaak net zo sterk als face-to-face-contact. Eenzaamheid is nu voor de meeste mensen niet het grootste probleem. Maar deze crisis maakt mensen wel onzeker, en dat is stressvol.’

‘We zijn sociale wezens en hebben behoefte aan langdurige, positieve en betekenisvolle relaties. Als die behoefte niet wordt vervuld, heeft dat mogelijk gevolgen voor ons psychisch functioneren. Maar we zijn thuis natuurlijk niet compleet verstoten van sociaal contact. Telefonisch en online staan we gewoon nog in verbinding met elkaar. Online kunnen we ook goed uitdrukken hoe we ons voelen. Uit een onderzoek van mijzelf en collega’s blijkt bovendien dat online communicatie niet minder emotioneel of persoonlijk is dan face-to-facecontact.’

‘Voor de meeste mensen zal deze crisis niet plots voor gevoelens van sterke eenzaamheid zorgen. Zo’n tien procent van de bevolking ervaart dat doorgaans wel. Bij ouderen boven de 85 jaar komt het vaker voor. Dat weten we uit onderzoek. Of die percentages door zo’n crisis veranderen, weten we niet. Er is geen onderzoek naar gedaan omdat we dit niet eerder meemaakten. ‘Alleen zijn’ en ‘eenzaamheid’ zijn trouwens niet hetzelfde. Niet iedereen die alleen is, voelt zich eenzaam. En omgekeerd: niet iedereen die zich eenzaam voelt, is alleen. Mensen die zich eenzaam voelen ervaren een verschil tussen de gewenste sociale relaties en de feitelijke sociale relaties. Eenzaamheid is ook nuttig. Het motiveert om sociale relaties op te zoeken. Zo plannen mijn collega’s bijvoorbeeld virtuele contactmomenten met elkaar in, om toch sociaal verbonden te blijven. Langdurige eenzaamheid heeft wel invloed op onze psychische en lichamelijke gezondheid. Deze maatregelen zijn hopelijk tijdelijk.’

‘Eenzaamheid kan depressieve klachten veroorzaken, weten we uit onderzoek. Voor de meeste mensen zal deze tijdelijke periode van sociale onthouding geen depressie opleveren. Wie in deze periode sterke eenzaamheid ervaart, loopt wel een verhoogd risico op depressie. Verder weten we niet goed wat voor effecten de coronacrisis op ons welbevinden en psychisch functioneren zal hebben. We leven op dit moment in onzekere tijden. Onzekerheid roept stress op. Want is er nog wel genoeg eten? Wat als ik straks ziek word? Zijn er genoeg medicijnen? Die stress en onzekerheid kunnen ons psychisch welzijn beïnvloeden.’

‘Huidcontact kan zorgen voor de aanmaak van het hormoon oxytocine. Daardoor ervaren we plezierige gevoelens in het sociale contact. Maar het effect van oxytocine is vooral onderzocht met hoge dosissen en door middel van experimenten in het laboratorium. Kennis over de effecten van oxytocine op echt alledaags sociaal contact is beperkt. Heuse ‘huidhonger’ zal vermoedelijk niet aan de orde zijn of voor problemen zorgen.’

‘Ziekte of lichamelijke beperking kunnen zorgen voor gevoelens van eenzaamheid. Bij een besmettelijke ziekte zijn we al helemaal geneigd om afstand te bewaren. Zieken zullen nu geen bezoek ontvangen en minder sociale steun krijgen. Uit onderzoek blijkt dat sociale uitsluiting een effect heeft op het psychisch functioneren. Het is natuurlijk heel zwaar om alleen ziek te zijn. Voor coronapatiënten die weer opknappen, is deze quarantaine gelukkig tijdelijk.’

‘Een bekende theorie uit de psychologie stelt dat mensen drie psychologische basisbehoeften hebben: het hebben van sociale relaties, autonomie ervaren, en competent zijn. Die worden nu alle drie op de proef gesteld. Onze sociale relaties kunnen we gelukkig blijven onderhouden via online communicatie. Emoties delen we gewoon via de telefoon, app, skype of andere online middelen. Onze autonomie wordt ingeperkt omdat we minder vrijheid hebben. En in sommige beroepen zal het lastig zijn om het werk nog volledig uit te voeren. Dat is allemaal wennen. Iedereen zal daar op zijn eigen manier mee (leren) omgaan.’