De coronacrisis gaat gepaard met een pandemie aan desinformatie. Een psychologisch vaccin, aangereikt via games of infographics, kan de weerstand tegen nepnieuws verhogen.
Enkele jaren geleden ontstond er heisa over de chatbot Tay van Microsoft. De door artificiële intelligentie aangedreven spraaksoftware begon op sociale media spontaan racistische en seksistische praat te verkopen. Exit Tay. Autonome, zelflerende accounts die zich in discussies op sociale media mengen bleken makkelijk te herkennen en internetbedrijven verwijderen deze ongewenste indringers dan ook snel. Nu zijn het vooral cyborgaccounts – door bots opgestart en daarna overgenomen door mensen – die met succes sociale media proberen te manipuleren. Ze blijken bijzonder goed in het verspreiden van fake news en laten zich moeilijk ontmaskeren.
De coronacrisis gaat gepaard met een pandemie aan desinformatie. Complottheorieën doen het in onzekere tijden altijd goed. Dezer dagen nemen Chinese virologen, 5G-netwerkbeheerders of Bill Gates de rol van slechterik op. Het lijkt een onschuldig tijdverdrijf, tot vaccinatiecampagnes in vraag worden gesteld of extremistische groepen zich bij algemeen ongenoegen aansluiten. De bestorming van het Capitool in januari, waartoe vooraf op sociale media was opgeroepen, was een voorlopig dieptepunt in de lange reeks virtuele pogingen om het democratisch proces in de machtigste staat van Amerika te beïnvloeden.
Protestbewegingen als Occupy Wall Street of de Arabische Lente maakten tien jaar geleden dankzij technologische platforms nog ‘democratie in actie’ mogelijk. Sindsdien zijn data voor internetbedrijven nóg meer koopwaar geworden. Algoritmes duwen gebruikers in een filterbubbel, waar ze enkel meer van hetzelfde horen.
‘Met een psychologisch vaccin kunnen we de weerstand tegen misleidende argumenten verhogen, nog voordat mensen ermee in aanraking komen’
Het onderzoek naar nepnieuws en desinformatie draait op volle toeren, zo leer je in de nieuwe Eos. Er zijn al praktische toepassingen. ‘Met een psychologisch vaccin kunnen we de weerstand tegen misleidende argumenten verhogen, nog voordat mensen ermee in aanraking komen’, zegt Jon Roozenbeek. Hij ontwikkelt aan de University of Cambridge online games die de mechanismen achter nepnieuws inzichtelijk maken. Spelers moeten zelf informatie manipuleren, en dat is efficiënter dan enkel waarschuwingen te plaatsen. Gangbare technieken uit de psychologie, zoals nudging, kunnen socialemediagebruikers tot meer reflectie aanzetten. De werking van een psychologisch vaccin tegen fake news is zonder herhalingsprik beperkt in de tijd.
Ogenschijnlijk is de impact van informatietechnologie op ons leven groot, maar de afgelopen maanden lieten zien dat er onder het laagje vernis niet echt een diepgaande digitalisering schuilgaat. De tools waren voorhanden, maar hoeveel bedrijven, overheidsdiensten of scholen schakelden naadloos en snel over op telewerk of afstandsonderwijs? Waarom duurde het zo lang voor de corona-app beschikbaar was, en waarom raakte die vervolgens amper op onze smartphones? Vlotte toegang en efficiënt gebruik zijn één ding, echte digitale geletterdheid veronderstelt ook kennis van hoe de platforms en hun algoritmes werken, en dus hoe nieuws tot bij ons komt. Een troost voor de Eos-lezer: wie wetenschappelijk geletterd is blijkt minder vatbaar voor desinformatie.
De nieuwe Eos ligt vanaf donderdag 18 februari in de winkel en is nu al online te bestellen in onze online tijdschriftenwinkel.
