Vasten kan het succes van blootstellingstherapie bij angststoornissen aanzienlijk vergroten. ‘Het is een veelbelovende, gemakkelijke, veilige en goedkope manier om de behandeling te versterken’, zegt experimenteel psycholoog Silvia Papalini (KU Leuven).
Patiënten met irreële of overdreven angstgevoelens kunnen leren dat er geen gegronde redenen zijn voor hun angsten door hen er in een veilige omgeving en onder begeleiding mee te confronteren. Maar voor bijna de helft van de patiënten biedt dit geen soelaas. Ze haken af, of hun angsten en vermijdingsgedrag steken terug de kop op buiten de klinische omgeving. Medicatie ter ondersteuning van de therapie zorgt vaak voor vervelende neveneffecten of slaat niet altijd aan.
‘Gezien het effect van vasten op het beloningssysteem in onze hersenen, zou het gebruikt kunnen worden om vermijdingsgedrag en angst tijdens de blootstellingstherapie te verminderen. In de praktijk betekent het dat je aan de patiënt vraagt om hongerig naar de sessie te komen, zodat hij of zij mogelijk beter leert uit de oefeningen’, zo zegt Papalini.
Hoe werkt het precies?
‘Stel dat je heel bang bent van spinnen. Dan doe je er alles aan om een confrontatie met de beestjes te vermijden, al weet je best dat je angst buiten proportie is. Je krijgt een aangenaam gevoel van opluchting als dit lukt. Hoe meer je het opgeluchte gevoel ervaart als een beloning, hoe vaker je in de toekomst spinnen uit de weg zal gaan.’
‘Wie honger heeft, gaat op zoek naar beloningen en geniet er meer van. Dat kan voedsel zijn, maar evengoed geld of iets anders. We nemen meer risico’s omdat we minder bang zijn, een mechanisme dat we van oudsher hebben om te kunnen overleven. Zo stimuleert het beloningssysteem in onze hersenen het leren en herhalen van acties.’
‘Als opluchting een beloning is en honger ons laat zoeken naar beloningen, lijkt het logisch dat je bij honger nog meer geneigd bent om spinnen te omzeilen. Maar in ons onderzoek zagen we onverwachts het tegenovergestelde effect. De hongerige deelnemers vertoonden veel minder onnodig en ondoeltreffend vermijdingsgedrag dan de niet-hongerige kandidaten. Ze vermeden de “gevaarlijke” situatie alleen als het echt nodig was. Honger bepaalt dus hoe we opluchting ervaren en is de belangrijkste drijfveer tijdens dit soort leren.'
‘Ook na de testen vertoonden ze veel minder vermijdingsgedrag als de gevaarlijke stimulus verscheen. Dit effect bleef in een tweede testronde, dus mogelijk past het je gedrag op langere termijn aan. Verdere onderzoeken zullen dit moeten uitwijzen.’
Is vasten een goede oplossing voor iedereen?
‘De context en de manier waarop zijn belangrijk. Meer onderzoek is nodig om te weten wanneer je het toepast en wanneer niet, hoe lang je best vast, enzovoort. Angststoornissen kan je niet allemaal over dezelfde kam scheren. Iemand met een eetstoornis zoals anorexia is angstig, maar ga je niet vragen om te vasten. En als iemand veel sport, is het ook belangrijk om voldoende te eten.’
‘In ons onderzoek vroegen we aan de deelnemers om zestien uur te vasten, de nacht inbegrepen. Als we het effect van langere periodes willen testen, dan moeten we ook bekijken wat er gebeurt op het moment dat iemand weer eet. Belangrijk is wel dat dit gebeurt onder medische begeleiding en op basis van onderzoeksresultaten. Vasten kan immers ook gevaarlijk zijn.’
‘Momenteel analyseren we data uit een fMRI-studie om te bekijken of we de onderliggende biologische processen in kaart kunnen brengen. Wat zorgt ervoor dat we beter leren als we honger hebben? Als we dit weten, dan kan de therapie aangevuld worden met medicatie die gebaseerd is op de specifieke biologische effecten van vasten.’
