In een discussie die voornamelijk lijkt te gaan over de hardheid van de maatregelen die worden ingevoerd om het coronavirus in te dijken, richt psycholoog Maarten Vansteenkiste (UGent) de aandacht op hoe de maatregelen moeten worden ingevoerd.
Eind juli meende viroloog Marc Van Ranst dat het in België te laat is voor ‘crushing the curve’, een strenge lockdownstrategie die het virus meteen de kop moet indrukken. Enkele dagen later verkondigde Minister van Volksgezondheid Maggie De Block dat België toch voor die strategie kiest, onder andere met het verplichten van mondmaskers en het invoeren van de avondklok in Antwerpen.
‘Het motivationele draagvlak om de maatregelen te volgen is helemaal aan het wegslinken’, stelt pyscholoog Maarten Vansteenkiste. Hij is lid van de expertgroep ‘Psychologie & Corona’ aan de Universiteit Gent en geeft advies aan de GEES-expertengroep met het oog op motivatie en mentale gezondheid. ‘Dat draagvlak duidt op het geloof in het belang van de maatregelen, zodat mensen die maatregelen accepteren en opvolgen. We spreken dan over vrijwillige motivatie, en die heeft nog nooit zo laag gestaan als nu.’
Vrijwillige motivatie staat tegenover wat Vansteenkiste ‘moetivatie’ noemt, het idee dat we maatregelen tegen wil en dank moeten opvolgen. ‘Moetivatie ontlokt op termijn verzet uit. Mensen voelen dat ze te veel inspanning moeten leveren. Ze kunnen of willen die niet meer opbrengen. Als moetivatie overheerst, verlies je vlugger je zelfbeheersing. Zo ga je al sneller in op een uitnodiging voor een barbecue met een paar vrienden, omdat je vindt dat je iets verdient in ruil voor je inspanningen. Daarmee lap je natuurlijk de maatregelen aan je laars.’
Een afkeer van de maatregelen resulteert dan weer in meer besmettingen, die op hun beurt tot strengere regels leiden. Vansteenkiste heeft geen bezwaar tegen verstrengingen, op één voorwaarde: ‘Als je strenge maatregelen invoert, en dat is in sommige gevallen echt wel nodig, moet je goed uitleggen waarom. De burger begrijpt de genomen keuzes beter en neemt meer verantwoordelijkheid voor zijn gedrag, zelfs als de maatregelen strikt zijn.’ Een goede onderbouwing van een maatregel, die mensen laat inzien dat ze helpt om het aantal besmettingen in te perken, zou zo dus opnieuw resulteren in vrijwillige motivatie.
Naast duidelijke verantwoording pleit Vansteenkiste ook voor een gerichtere, lokale aanpak. ‘Kijk naar de avondklok in Antwerpen, die intussen een nachtklok is geworden. Voor iemand die in een regio woont met een lager risico, voelt die verplichting om binnen te blijven aan als een onnodige maatregel. Ook het verplichten van mondmaskers op plekken waar nauwelijks omstaanders zijn, werkt moetivatie in de hand. Hoe gerichter maatregelen worden ingevoerd, hoe meer begrip er zal ontstaan.’
Die gerichtheid is niet enkel geografisch, maar ook demografisch van belang. ‘Ik suggereerde recent om de maatregelen eerst te versoepelen bij jongeren, die het mentaal het zwaarst te verduren krijgen. Ik opperde het als voer voor discussie, want het nadeel van deze strategie is natuurlijk dat je zo de solidariteit tussen generaties schaadt.’
Die verbondenheid en samenhang tussen individuen is, net als hun mentale gezondheid, van groot belang. ‘Net zoals je eten en drinken nodig hebt om fysiek te groeien, zijn deze basisbehoeften cruciaal voor onze psychische groei.’ Daar gaat het Vansteenkiste om. Of er nu strengere of soepelere maatregelen worden ingevoerd, dat maakt hem niet zoveel uit. ‘We moeten zoeken naar een delicaat evenwicht tussen wat virologisch nodig is en wat psychologisch tolereerbaar is. We moeten de aandacht voor de belasting van onze gezondheidszorg en onze mentale gezondheid meer in balans zien te krijgen. Laat ons meer dan vroeger de psychologische en motivationele factoren in rekening brengen in het nemen van verantwoorde beslissingen.’
