Opioïde pijnstillers zijn in opmars. Dat is niet zonder gevaar, want bij langdurig gebruik is er kans op verslaving. Mogen we ze nog wel gebruiken?
Wat zijn opioïden?
Het zijn pijnstillers die worden bereid uit opium, of het zijn synthetische equivalenten daarvan. De bekendste zijn codeïne, morfine, oxycodon, tramadol en fentanyl. Ze bestaan in pilvorm, maar ook als pleisters, neusspray, stickers voor in de mond en als vloeistof om in te spuiten. Ze gaan over de toonbank onder de merknamen Contramal, Oxynorm of Durogesic. Je kunt ze enkel krijgen op voorschrift.
Hoe verslavend zijn deze pijnstillers?
Gebruik je de pijnstillers heel kort (enkele dagen) dan is er normaal gezien geen gevaar op verslaving. Vanaf vier à zes weken gebruik kan wel lichamelijke afhankelijkheid ontstaan. Je lichaam bouwt tolerantie op, waardoor je steeds hogere dosissen nodig hebt voor hetzelfde pijnstillende effect. Stop je, dan kun je afkickverschijnselen zoals braken en diarree vertonen. De lichamelijke afhankelijkheid kan samengaan met psychische afhankelijkheid. Je krijgt de neiging steeds meer en steeds vaker opioïden te gaan gebruiken, ook als je geen pijn hebt maar bijvoorbeeld bang bent die te krijgen. Opioïden dempen bovendien niet alleen (lichamelijke) pijn, maar ook negatieve gevoelens als angst en stress.
Over het risico op verslaving zijn experts het niet eens. In studies schommelt het percentage gebruikers dat verslaafd raakt tussen de 3 en 8 procent.
Wat is het gevaar met opioïde pijnstillers?
Het risico op een overdosis is reëel, en dat kan heel gevaarlijk zijn en zelfs tot de dood leiden. In Nederland overleden in 2017 111 mensen aan een overdosis opioïde pijnstillers. Voor België ontbreken de cijfers.
Opioïden bezetten opioïdreceptoren in het brein, het ruggenmerg en de darmen. Er bestaan verschillende soorten van die receptoren, en de activering ervan geeft verschillende effecten. Een remming van de pijnsignalen naar het brein, maar ook ongewenste effecten zoals constipatie en een vertraging van de ademhaling. Bij een overdosis kan de reflex om adem te halen volledig verdwijnen, met coma en de dood tot gevolg. Hou je dus rigoureus aan je voorschrift.
Mogen we ze dan nog wel gebruiken?
Ja, maar vooral voor acute of terminale zeer ernstige pijn, zoals bij kanker, een hartaanval of een botbreuk. Voor chronische pijn waarbij de oorzaak niet te verhelpen valt, is het beter om eerst andere mogelijkheden te proberen voordat je overgaat op medicatie. In overleg met de huisarts kun je proberen om je leefstijl aan te passen (bv meer bewegen, beter slapen) of fysiotherapie te volgen. Werkt dat niet, dan kan psychotherapie helpen om de pijn te verlichten doordat je strategieën kunt aanleren die je bijvoorbeeld afleiden van de pijn of die je er beter mee leren om te gaan. Ook ontspanningstechnieken kunnen helpen, net als kennis over de mechanismen van chronische pijn.
Pas als dat ook geen verlichting brengt, kun je deze methoden combineren met opioïden, in goed overleg met de arts. Voor sommige mensen met ernstige chronische pijn werkt dat goed, hoewel de pijnstillende werking van opioïden enkel goed wetenschappelijk is aangetoond voor kortdurend gebruik. Tegelijk bestaat het gevaar dat je door deze pijnstillers net nog meer pijn krijgt – een fenomeen dat hyperalgesie heet en niet goed begrepen wordt.
Bestaan er alternatieve medicijnen die even goed de pijn verhelpen?
Paracetamol is een pijnstiller die breed wordt gebruikt, maar hij is minder krachtig dan opioïden. Bovendien bestaat bij misbruik gevaar op leverschade. Daarnaast worden ook onstekingsremmers vaak voorgeschreven tegen pijn. Die zijn niet verslavend, maar ze zijn bij chronisch gebruik erg slecht voor de maag. Je kunt er maagzweren en -bloedingen van krijgen.
Verder bestaan er alternatieve behandelingen die al beperkt worden toegepast, zoals het gebruik van ketamine, bepaalde antidepressiva, epilepsiemedicatie en hersenstimulatie (om een reset te bekomen van het verstoorde pijnsysteem). Ook cannabis als pijnstiller zit in de lift, maar echt bewijs dat dit een goede pijnstiller is, ontbreekt. Momenteel is eveneens onderzoek aan de gang om een soort ‘afgeslankte’ opioïden te maken, die puur op de lichamelijke pijn werken, en geen psychische effecten zouden hebben.
Lees ook: ‘Ik liep er als een zombie bij’: Niet alleen in de Verenigde Staten, maar ook bij ons raken duizenden mensen verslaafd aan krachtige pijnstillers. Overdosissen opioïden eisen ook in België en Nederland jaarlijks doden. ‘Ik ging door een hel om af te kicken’, getuigt Sofie.
