De politie in België gebruikt, als enige in Europa, nog altijd de polygraaf. Hoe is het om zelf aan de leugendetector te zitten?
‘Het werkt wel degelijk’, is vrijwel het eerste wat de polygrafist mij vertelt. ‘Zonde dat Nederland die kans heeft laten liggen’. België is het enige land in Europa waar de politie de polygraaf gebruikt en als bewijs mag voorleggen aan de rechter. Ik ga langs bij de Federale Politie in Brussel om een kijkje te nemen. Ik ben vrij sceptisch tegenover de polygraaf omdat ik veel kritieken ken. Deze leugendetector zou niet betrouwbaar zijn en vrij gemakkelijk onschuldigen als leugenachtig kunnen aanwijzen. Waarom gebruikt de politie in België de polygraaf dan?
De polygrafist met wie ik een afspraak heb, vertelt mij enthousiast wat er allemaal op het programma staat vandaag. Als eerste krijg ik de polygraafruimtes te zien. Kleine lokalen met niet meer of minder dan nodig is om de polygraaf af te nemen. Zelf wil ik ook ervaren hoe de polygraaf in zijn werk gaat. De stoel waarop ik ga zitten staat letterlijk in een hoek. Geen toeval. De polygrafist komt recht tegenover mij zitten, legt alles uit en benadrukt dat het uiterst belangrijk is dat alles bij iedere verdachte op exact dezelfde manier gebeurt. Op de Canadian Association of Police Polygraphist school in Canada leert iedere polygrafist in wording zo’n 30 pagina’s uit het hoofd. Zo is de twee tot drie uur durende test volledig gestandaardiseerd.
Goed, de polygrafist sluit mij aan op allerlei apparatuur. Twee banden op de buik en borst voor de ademhaling, een bloeddrukmeter voor mijn hartslag, huidgeleiders voor mijn zweet en een sensor die het bloedvolume van mijn pink meet. Als kers op de taart is de stoel waarop ik zit bezaaid met onzichtbare bewegingssensoren. Niets blijft dus onopgemerkt. Ik trek een kaart uit een rijtje van zeven. Alleen ik zie dat het getal ‘tien’ op die kaart staat en steek hem onder mijn rechterhand. Terwijl ik mijn ogen sluit stelt de polygrafist mij een aantal vragen. ‘Was het nummer acht? Was het nummer zestien?’ En nog een aantal. Ik moet liegen als de getrokken kaart langskomt. Aan mijn lichamelijke reacties ziet de polygrafist naderhand dat ik het getal tien gezien heb. Ik ben een emotionele leugenaar. Mijn zweetreactie heeft mij verraden. Die steeg namelijk flink nadat ik tegen de polygrafist loog. Bij een rationele leugenaar zou juist het hart sneller gaan kloppen tijdens het liegen. De gedachte dat ik niet eens mét toestemming kan liegen omdat mijn lichaam me meteen verraadt, is lichtelijk beangstigend. Hoewel het bij de ene persoon net wat lastiger is te achterhalen welk getal hij of zij trok, lukt het toch altijd. Ik ben verrast maar een stemmetje in mijn hoofd zegt wel dat het principe van deze test toch anders is dan de échte polygraaftest. Daar stel je geen meerkeuzevragen maar juist gesloten vragen. Polygrafisten zijn hier van op de hoogte en gebruiken de kaarttest onder andere om de verdachten te laten weten dat de polygraaf de waarheid wel ziet. Onschuldigen zullen hierdoor meer ontspannen raken terwijl schuldigen juist meer in de stress schieten. Relax the innocent, stress the deceptive. Zo kan je dus een beter onderscheid maken tussen de schuldige en de onschuldige.
Terwijl het ene wetenschappelijke artikel een accuraatheid aanhaalt van 80 procent, slaagt een andere studie erin meer dan 90 procent van de verdachten correct te classificeren. Die betrouwbaarheid is van allerlei factoren afhankelijk vandaar dat dit getal zo kan verschillen. De houding en handelingen van de polygrafist spelen een hele belangrijke rol. Ook zal je de juiste vragen moeten stellen. In de loop van de dag neemt mijn aarzeling over de polygraaf af. Bovendien is het gebruik van de polygraaf altijd vrijwillig, kan het nooit als enige bewijslast worden gebruikt om iemand te veroordelen en is er geen enkel ander bewijs dat geen fouten kent. Ik kan de kritieken over de polygraaf nog niet volledig loslaten. Maar inmiddels weet ik wel dat de polygrafisten in Brussel er alles aan doen om de betrouwbaarheid zo hoog mogelijk te houden en onschuldigen te beschermen.
Een uitgebreid artikel over leugendetectie verschijnt in het volgende nummer van Eos Psyche&Brein (uit op 1 juni).
