Waarom psychopaten (soms) zo charmant zijn

Psychopaten voelen enkel empathie als ze dat zelf willen.

Mensen met psychopathische trekken kunnen een medemens pijnigen, of zelfs vermoorden, zonder enig schuldgevoel of zonder zelfs te beseffen dat de ander pijn heeft. Maar hebben psychopaten echt geen empathisch vermogen? Dat onderzocht Christian Keysers van het Universitair Medisch Centrum in Groningen. Hij kreeg toestemming om achttien psychopaten van de gevangenis over te laten brengen naar zijn lab, waar hij via functionele MRI (magnetic resonace imaging) hun hersenen analyseerde.

De proefpersonen moesten, net als een controlegroep van achttien doodnormale mensen, drie tests ondergaan. Eerst keken ze naar filmpjes van de handen van twee mensen die elkaar achtereenvolgens op een neutrale, liefdevolle, afwerende en pijnlijke manier behandelden. Daarna keken ze nog eens naar de filmpjes, maar kregen ze de opdracht om te proberen voelen wat de acteurs uit de filmpjes voelden. Ten slotte voerden de onderzoekers soortgelijke handelingen uit met de handen van de proefpersonen. Dat alles gebeurde terwijl de proefpersonen een hersenscan ondergingen.

Keysers was weinig verrast dat de psychopaten, in tegenstelling tot de controlegroep, weinig empathie vertoonden bij de eerste proef. Hun ‘spiegelsysteem’ – wat je bij een medemens ziet gebeuren, activeert dezelfde hersencellen alsof het jezelf zou overkomen – wordt minder geactiveerd. Dat konden de wetenschappers achterhalen door de scans die waren gemaakt tijdens het kijken naar de filmpjes, te vergelijken met de scans van de laatste proef, waarbij de psychopaten zelf gestreeld of gepijnigd werden.

Spiegelsysteem aan- en uitzetten

De afwezigheid van spiegelgedrag in de hersenen zou erop kunnen wijzen dat psychopaten inderdaad sneller geneigd zijn anderen pijn te doen, aangezien ze geen medelijden voelen. Maar de tweede proef van de studie toonde aan dat de werkelijkheid complexer is. Als hen gevraagd werd om mee te voelen, bleek er in de hersenscans geen verschil tussen psychopaten en ‘gewone’ mensen. Ze beschikken dus wel over een spiegelsysteem, maar gebruiken het niet spontaan: ze kunnen hun empathisch vermogen ‘aan- en uitzetten’.

Volgens de onderzoekers kan die ontdekking verklaren waarom psychopaten soms zo charmant en sluw overkomen, terwijl ze tegelijk hun slachtoffer koelbloedig naar de andere wereld kunnen helpen. Ook wijzen ze erop dat het onderzoek nieuwe mogelijkheden biedt voor therapie: psychologen hoeven bij psychopaten geen basis voor empathie te creëren, ze kunnen louter focussen op het automatisch activeren van hun bestaande vermogens tot empathie. De studie verschijnt in het vakblad Brain. (lg)

Tijdens het bekijken van een film (links) werd de hersenactiviteit van de psychopaten gemeten, met (vooraan) en zonder (achteraan) instructies om mee te voelen met het 'slachtoffer' in de film.

Dit artikel verschijnt ook in Eos Weekblad op iPad
Elke vrijdag bieden we u een nieuwsgedreven weekblad, gelardeerd met beeld en geluid. De Eos-app kunt u gratis downloaden in de App-store van iTunes. Met die app haalt u de wekelijkse uitgaven gratis binnen.