Je eerste kus op je vijftiende, je eerste keer seks op je zeventiende en je eerste relatie ergens daartussenin. Dat zijn de gemiddeldes en ook ongeveer wat de maatschappij verwacht als het over seksuele ontwikkeling gaat. Toch zijn er heel wat twintigers die nog nooit seks of een relatie hebben gehad. Dat leidt tot vragen en schaamtegevoelens. ‘Single zijn wordt gezien als een tijdelijke toestand die zo snel mogelijk opgelost moet worden.’
Openingsbeeld © Monica Silvestre / Pexels
Ik ben 22 en ik heb nog nooit een relatie gehad. Wanneer ik dat vertel, krijg ik vaak verbaasde reacties. Hoe komt dat, vragen velen. Geregeld krijg ik ook de vraag ‘of ik nu al iemand gevonden heb’. Met het schaamrood op mijn wangen geef ik weer eens toe dat er niemand is, of dat ik wel iemand vond, maar dat het niet wederzijds bleek te zijn.
Ik zie iedereen volop swipen, daten en relaties aangaan, terwijl ik achter lijk te blijven. Ik voel de druk vanuit de maatschappij om bij te benen en om constant op zoek te gaan naar die ideale partner. Omdat dat maar niet lijkt te lukken, begin ik me af te vragen of er iets mis is met mij.
Geen romantische relatie hebben (gehad) hoeft geen probleem te zijn, stelt Paul Enzlin gerust. Hij is hoogleraar Seksuologie aan de KU Leuven. ‘Zeker als je het zelf niet erg vindt om single te zijn.’ Maar de buitenwereld maakt het soms lastig. ‘Je krijgt vaak het gevoel dat er iets vreemds aan de hand is.’
‘Het idee heerst dat een relatie een must is’, beaamt Marieke Dewitte, universitair docent Klinische Psychologie aan de Universiteit Maastricht. ‘Single zijn wordt gezien als een tijdelijke toestand die zo snel mogelijk opgelost moet worden. Het ideaalbeeld van de romantische relatie zit zo diep ingebakken in ons denken dat veel singles zich schamen. Het idee leeft dat je geen volledig leven kunt hebben zonder. Daardoor lijkt het wel een persoonlijk falen als je single bent.’
‘Het ideaalbeeld van de romantische relatie zit zo diep ingebakken in ons denken dat veel singles zich schamen’
‘Je krijgt het gevoel dat je niet voldoet aan het verwachtingspatroon’, vult Enzlin aan. ‘Dat wordt ook wel minderheidsstress genoemd, wat we bij elke minderheidsgroep zien. Hoe ouder je wordt, hoe lastiger ook voor de meeste mensen om telkens te moeten toegeven op de een of andere manier een buitenbeentje te zijn.’
‘Heb je ooit al een serie of een film gezien over een happy single?’, vraagt Paul Enzlin me tijdens het interview. Ik denk even na, maar besef al snel dat ik geen enkel voorbeeld kan vinden. In zo goed als elke serie en film komen liefdesrelaties aan bod, misschien niet als hoofdverhaal, maar zeker wel als extra verhaallijn. ‘We leven in een wereld waarin vooral gelukkige koppels getoond worden’, zegt Enzlin. ‘Als single voel je je dus niet gerepresenteerd in de media. Dat maakt het extra moeilijk, ook al voel jij je misschien best oké in je single status.’
Ik voel me inderdaad best oké als single, ondanks die grote druk vanuit de maatschappij. Ik focus op mezelf en heb me kunnen ontplooien tot wie ik wil zijn. Ik ben carrièregericht, heb heel wat hobby’s en een gevuld sociaal leven.
Later seks, meer singles
Meer en meer jongeren beginnen later aan seks of een relatie. Dat blijkt uit onderzoek van Rutgers, het Nederlandse expertisecentrum voor seksualiteit. Dat geldt ook voor België, bewijst onderzoek van Sensoa, het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid. Terwijl in 2006 nog ruim acht van de tien 18-jarigen de ‘eerste keer’ al achter de rug had, daalt dat in 2022 tot ruim zes van de tien.
Internationaal tekenen zich ook trends af. Uit een nationale enquête van tv-zender ABC blijkt dat vier van de tien Australische jongeren tussen 18 en 24 nog nooit seks had. En in de Verenigde Staten, zo blijkt uit onderzoek gepubliceerd in Archives of Sexual Behavior, steeg het aantal jongeren dat geen seks had, van 30 procent in 2009 tot 44 procent in 2018. Bij de vrouwen noteerden de onderzoekers een stijging van 50 naar 74 procent.
Meer en meer mensen zijn single, en meer en meer mensen wonen alleen. Uit cijfers van het Belgische statistiekbureau Statbel blijkt dat 45 procent van de Belgische huishoudens uit alleenwonenden en alleenstaanden bestaat. De krant De Tijd maakte een overzicht over de groep alleenwonenden die groter en groter wordt, wat blijkt uit prognoses van het Federaal Planbureau. In 2070 zou meer dan vier op de tien huishoudens uit één persoon bestaan. Een belangrijke kanttekening is wel dat die persoon niet per definitie single is.
Uit onderzoek van het Nederlandse Centraal Bureau voor Statistiek blijkt dat twintigers in 2013 pas op latere leeftijd gingen samenwonen, vergeleken met 2003. Uit recenter Amerikaans onderzoek dan weer blijkt dat ongeveer een derde van de nooit getrouwde alleenstaande volwassenen (35 procent) zegt nog nooit een vaste romantische relatie gehad te hebben. Deze singles zijn gemiddeld genomen jong. Toch zegt ook een op de vijf van de niet-getrouwde 40-jarige singles nog nooit een relatie gehad te hebben.
Mijlpalen
Is het zo dat hoe langer je wacht, hoe moeilijker het wordt om te beginnen experimenteren met seksualiteit en relaties? ‘De stap wordt groter,’ zegt Dewitte, ‘maar het is niet omdat je als tiener niet geëxperimenteerd hebt dat je daardoor de rest van je leven problemen zult hebben. Wel is het zo dat de seksuele ontwikkeling in een versnelling komt op het moment dat hormonen hun intrede doen, en dat is in de puberteit. Daarom beginnen veel mensen dan juist te experimenteren.'
'Op latere leeftijd ben je vaak terughoudender, omdat je prefrontale cortex, en daarmee je inhibitiesysteem, je interne rem, dan volledig ontwikkeld is. Tijdens het experimenteren in de puberteit doorlopen pubers heel wat stappen voor ze overgaan tot penetratie. Ze kussen eerst, strelen dan wat boven en onder de kleren, en pas dan volgt seks. Als je later start, worden die stappen vaak overgeslagen.’
‘Door de coronacrisis zijn er jongeren kansen ontnomen om zich op seksueel vlak te ontwikkelen’
Toegeven dat ik in mijn puberteit nooit heb geëxperimenteerd, blijft moeilijk. ‘Maar de puberteit is niet de enige of cruciale periode’, zegt Enzlin. ‘De studententijd is bijvoorbeeld ook een periode waarin jongeren veel experimenteren.’
Laat dat nu net voor mij de periode zijn geweest waarin er van sociale contacten, laat staan seksuele experimenten, weinig sprake kon zijn. ‘Door de coronacrisis zijn er heel wat jongeren veel kansen ontnomen’, verklaart Enzlin. ‘Daardoor wordt het ook moeilijker om bepaalde mijlpalen in te halen.’ Voor mensen zonder ervaring kan de stap naar seks groter zijn. ‘Maar dat geldt ook voor mensen die twintig jaar met dezelfde partner naar bed zijn gegaan en dan iemand anders leren kennen. Seks is nooit hetzelfde. Het is een individueel leerproces.’
Bindingsangst en keuzestress
Behalve de lockdowns en andere coronamaatregelen zijn er nog meer mogelijke verklaringen waarom minder jongeren seks of een relatie hebben. Sommige mensen gaan bewust geen relatie aan omdat ze aan zichzelf willen werken. Anderen worden wel snel verliefd maar dan blijkt het nooit wederzijds.
‘Er zijn ook singles die niet durven te kiezen omdat er tegenwoordig zoveel keuzemogelijkheden zijn’, verklaart Dewitte. ‘Vroeger waren mensen minder mobiel en ontmoetten ze iemand in hun eigen dorp. Nu kan je, dankzij datingapps, daten met mensen van over de hele wereld. Dat heeft als gevolg dat mensen maar blijven swipen in plaats van een verbinding aan te gaan, omdat ze denken dat er altijd nog wel een betere match is. Dat niet durven kiezen is een gemiste kans. De perfecte partner bestaat niet. Je ontdekt door te daten met verschillende soorten mensen welk type het beste bij jou past.’
Niet durven kiezen is zeker herkenbaar voor mij. Tinder lijkt een verslavende werking te hebben; ik blijf swipen en swipen en swipen. De stap om op date te gaan, is gigantisch groot. En ik ben niet de enige die geen grote fan is van datingapps. Een Amerikaans onderzoek wijst uit dat 44 procent van Gen Z, mijn generatie, nog liever een toilet schoonmaakt dan weer maar eens op een Tinderdate te gaan.
‘De keuze op Tinder is eindeloos, en daardoor blijven mensen maar swipen in plaats van verbinding aan te gaan’
Of hebben ze misschien tegelijk ook bindingsangst? Dat klinkt me bekend in de oren, en de vraag of dat de reden is waarom ik nooit een relatie heb gehad, heb ik ook al gekregen. Ik hecht veel waarde aan autonomie en me-time en vind diepgaande connecties aangaan heel spannend. Maar is dat dan per definitie bindingsangst?
‘Je hoeft niet per se een liefdesrelatie aan te gaan om diepgaande connecties of seksualiteit te beleven’, zegt Dewitte. ‘Tegenwoordig experimenteren meer en meer mensen met consensuele non-monogamie en open relaties. Er is meer diversiteit mogelijk. Daarom denk ik dat single zijn ook als een vorm van een relatie gezien moet worden, en als iets waarvoor mensen bewust kunnen kiezen.’
Nood aan verbondenheid
Toch vraag ik mij geregeld af of ik geen cruciale ervaringen mis. Je leert immers enorm veel in een relatie, lijkt me. ‘Een relatie daagt je zeker uit’, beaamt Enzlin. ‘Je leert van de ander en wat die al meegemaakt heeft. Maar je leert ook van collega’s en hoe zij omgaan met deadlines, bijvoorbeeld. Of van je vrienden. Er zijn zoveel andere contexten dan de relationele context waarin je kan leren wat voor type persoon jij bent en hoe je reageert in bepaalde omstandigheden.’
Het stigma op single zijn heeft voor een stuk te maken met onze nood aan verbondenheid, vult Dewitte aan. ‘Veel mensen blijven hun hele leven zoeken naar iemand die hen liefheeft. Het verlangen om verlangd te worden, het gevoel uniek te zijn voor iemand, het kiezen voor elkaar. Dat is allemaal belangrijk voor onze eigenwaarde. Uiteindelijk is het doel de hechtingsnoden te bevredigen. Ook je identiteit haal je voor een groot stuk bij de ander, maar dat hoeft geen liefdespartner te zijn.’
Dat ook ik die nood aan verbondenheid voel, klopt. Ik voel me wel eens eenzaam en verlang dat iemand me af en toe vasthoudt. ‘Er kan een zekere zwaarte over je heen vallen als je telkens alleen thuiskomt. Ook al heb je een druk sociaal leven’, zegt Enzlin. ‘Eenzaamheid kan je het gevoel geven dat je alleen bent op de wereld.’
‘Aan single zijn kleeft een stigma. Als je nog nooit een relatie had, zal er wel iets mis zijn met jou’
Toch hecht ik veel waarde aan autonomie. Misschien zelfs wat te veel. Ik heb mijn eigen gewoontes, doe wat ik wil en hoef met niemand echt rekening te houden. Zal ik het daardoor moeilijker hebben om mij aan te passen aan een partner? ‘Als je lange tijd single bent geweest, heb je een eigen leven opgebouwd, wat het soms moeilijker maakt om in een relatie te stappen. Je hebt een bepaalde manier van leven, bepaalde gewoontes en misschien ben je net iets minder flexibel om je aan te passen aan een ander’, aldus Dewitte.
Ze pleit voor een gezonde balans tussen autonomie en verbondenheid. ‘Jezelf verliezen in autonomie en me-time is een gemiste kans. De nood aan verbondenheid blijft. Maar je mag jezelf ook niet compleet verliezen in de ander en je eigen leven verwaarlozen.’
Singlisme
Wie alleen woont, kan zich soms eenzaam voelen. Maar alleen wonen, en single zijn, heeft nog meer nadelen. ‘De maatschappij is niet gericht op singles’, zegt Dewitte. ‘Alleen de huur betalen is erg duur. Maar ook alleen een hotelkamer betalen, bijvoorbeeld, is duur. Je betaalt immers evenveel als je zou doen met een partner. Restaurants en supermarkten richten zich ook vaak op koppels. Je ziet dat de maatschappij nog niet ingesteld is op het groeiend aantal singles. We moeten als samenleving echt gaan nadenken hierover, zodat we mensen niet pushen richting een relatie omdat het financieel makkelijker is.’
Singles worden in onze maatschappij gediscrimineerd. ‘Er zijn verschillende soorten -ismen, denk aan racisme en agisme’, zegt Enzlin. ‘Maar er bestaat ook zoiets als singlisme: het discrimineren van singles. Een relatie hebben is een maatschappelijke verwachting en als je daar niet aan voldoet, zal er wel iets mis zijn met jou.’
Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat financiële problemen en geen deel kunnen uitmaken van bepaalde groepen, zoals ouders die contact leggen aan de schoolpoort, stress kunnen veroorzaken bij singles. Ook eenzaamheid is volgens het onderzoek een gevolg van single zijn. Volgens Enzlin kan een huisdier helpen, wat ik zeker kan beamen. De warmte voelen van een ander wezen, ook al is het geen mens, helpt tegen de eenzaamheid. ‘Dicht bij elkaar zitten en elkaars warmte voelen, geeft een aangenaam gevoel. Aanraking is essentieel om jezelf erkend te voelen. Als je lichaam nooit aangeraakt wordt, lijkt dat bijna een ontkenning van het feit dat je er echt bent’, zegt hij.
Je soms eenzaam voelen, huidhonger hebben, en je bovenal een buitenbeentje voelen, zijn naar mijn mening de nadelen van single zijn. Maar de zelfontwikkeling, zelfontplooiing en kunnen ontdekken wat je graag doet en wie je écht bent, zijn dan weer de voordelen. De vraag of er iets mis is met mij en of ik veel ervaringen gemist heb, zal wel altijd door mijn hoofd blijven spoken. ‘Maar er bestaat niet zoiets als het perfecte parcours dat je moet volgen’, zegt Enzlin. ‘De ene persoon leert misschien heel vroeg iemand kennen, de andere heel laat. Maar voor hen is het misschien niet te vroeg, of te laat, maar precies op tijd.’
