Manipulatie en bedrog zijn alomtegenwoordig. Waarom zijn wij zo beïnvloedbaar en hoe herken je manipulatieve boodschappen?
Beeld: De Belgische ‘meesteroplichter’ Piet Van Haut lichtte gewone mensen banken horeca en winkels voor miljoenen op. Credit: ID/ photo agency. Joost De Bock
Niet zo lang geleden luisterde ik naar de podcast The Shrink Next Door. Een onvoorstelbaar maar waargebeurd verhaal dat inmiddels ook is verfilmd. Het is een sterk staaltje van misdadige manipulatie. Psychiater Ike Herschkopf vertelt praatjes bij de vleet en pakt langzaam maar zeker zijn patiënt Marty Markowitz in. Marty raakt zijn familie kwijt, en Ike pikt zelfs zijn huis in. Hij manoeuvreert Marty in de positie van klusjesman, terwijl hij zelf grote sier maakt en feestjes geeft in het huis. Slechts heel moeizaam, en ettelijke duizenden dollars armer, weet Marty zich los te rukken uit de psychologische greep van Ike.
Als buitenstaander kan ik me niet voorstellen dat ik zelf in die val zou trappen. Maar aflevering na aflevering wordt duidelijk hoe de psychiater zijn web spint, en hoe hij zijn patiënt manipuleert tot die compleet afhankelijk wordt.
De psychiater spint zijn web totdat zijn patiënt compleet afhankelijk wordt
Ook in eigen land lopen genoeg oplichters rond. Op de cover van de nieuwe Psyche&Brein Belgiës ‘meesteroplichter’ Piet Van Haut. De man gaf zich jarenlang uit voor anderen – een onderzoeksrechter, de baas van een farmabedrijf, een Arabische prins – om inzage te krijgen in privégegevens, leningen af te sluiten en mensen geld of spullen af te troggelen. Dat hij daar schijnbaar moeiteloos in slaagde, is fascinerend.
Manipulatie en bedrog zijn alomtegenwoordig. Dagelijks krijg ik verdachte berichten en dito vriendschapsverzoeken. Het kan ook subtieler of veel dichterbij. Praatjesmakers verkopen gebakken lucht om hun aanzien te vergroten. Dat hun verhaal nergens op slaat, vinden ze bijzaak. Anderen worden het slachtoffer van gaslighting. Ze hebben met eigen ogen gezien dat hun partner hen bedriegt, maar die praat zo op hen in dat ze hun eigen ogen niet meer vertrouwen en zelfs denken dat ze gek worden. En dan zijn er nog de vele complottheorieën en fake news, die welig tieren en gevaarlijk kunnen zijn.
Waarom zijn wij zo beïnvloedbaar? Hoe herken je manipulatieve boodschappen? Hoe zorg je ervoor dat je zelf rationeel blijft denken? En wie zijn de daders? Dat lees je in het dossier van de nieuwe editie. Opdat het mag helpen om ons verstand, ons zelfvertrouwen én ons geld niet te verliezen.
