Jongeren lezen minder en minder boeken. Hoe belangrijk is lezen voor hun ontwikkeling? En hoe kunnen zij gestimuleerd worden om weer meer te lezen? Expert Cedric Stalpers legt uit.
Scrollen op sociale media als Instagram, Facebook en TikTok, berichtjes versturen op Snapchat en Whatsapp, en series bingewatchen op Netflix. Allemaal zijn dat geliefde vrijetijdsbestedingen van jongeren. Boeken lezen past voor veel van hen niet in dat rijtje. Cedric Stalpers, docent ontwikkelingspsychologie aan de Universiteit van Tilburg, rapporteerde in zijn onderzoek (2020) hoe de leeswereld van Nederlandse jongeren en jongvolwassenen eruit ziet.
Hoeveel jongeren lezen er nog?
‘In totaal bevroeg ik in mijn onderzoek 1.036 jongeren en jongvolwassenen tussen 12 en 25 jaar over hun leesgedrag. Ik onderscheid drie typen lezers. 33 procent van de ondervraagden behoort tot de boekmijders, zij lezen bijna of helemaal niet en houden er ook niet van. 39 procent behoort tot de boektwijfelaars, die af en toe graag lezen. En 28 procent van de ondervraagden behoort tot de boekenwurmen, die veel en graag lezen. Boekenwurmen lezen verschillende keren per week, terwijl 81 procent van de boekmijders nooit leest. De boektwijfelaars lezen af en toe, eens per week, enkele keren per maand of alleen op vakanties.’
‘Op steeds jongere leeftijd zeggen jongeren het boek vaarwel’
‘Dit onderscheid is gebaseerd op een onderzoek waarin jongeren zelf konden kiezen of ze de vragenlijst invulden. Dan loop je het risico dat je een vertekend beeld krijgt, dat enkel jongeren die van lezen houden de vragenlijst invullen en jongeren die er niet van houden de vragenlijst maar laten voor wat die is. Daarom ben ik het onderzoek aan het repliceren met een stevigere steekproef. De exacte percentages kunnen dan weleens anders uitpakken. De groep boekmijders kan dan beduidend groter zijn. Want je merkt aan alle statistieken, aan uitleencijfers van bibliotheken, en aan de minuten per dag die gerapporteerd worden in tijdsbestedingsonderzoek, dat jongeren echt wel minder lezen. Het aantal lezers neemt af, het aantal leesminuten per week loopt terug en op steeds jongere leeftijd zeggen jongeren het boek vaarwel. In een willekeurige week leest minder dan 20 procent van de tieners een boek en het aantal uitleningen van openbare bibliotheken is in 20 jaar tijd met meer dan 40 procent teruggelopen.’
Waarom lezen zoveel jongeren niet?
‘Er zijn verschillende redenen. Eén ervan is leesvaardigheid. In mijn promotieonderzoek van twintig jaar geleden gaf slechts 14 procent aan moeite te hebben met lezen, nu is dat al 24 procent tot 25 procent. Als je leesvaardigheid niet goed is, en je dus niet goed kunt lezen, beleef je ook weinig plezier aan boeken. En als je weinig plezier beleeft aan boeken, lees je weinig. Persoonlijkheid speelt ook een rol. Je ziet dat fervente lezers over het algemeen introverter zijn en een rijkere verbeelding hebben, alsook meer academische nieuwsgierigheid. Sociale en online media zijn ook één van de redenen. Hoe meer media erbij komen, hoe aantrekkelijker die worden, en hoe meer tijd een boek moet inleveren aan die media. Elk decennium verschijnen er nieuwe media. Lange tijd werd de televisie als de grote boosdoener gezien voor waarom jongeren minder lazen, daarvoor misschien de bioscoop. Nu zijn het vooral de sociale media die tijd innemen die aan lezen zou kunnen worden besteed.’
Op Instagram en TikTok doen heel wat populaire youngadultboeken de ronde, die dan veelvuldig gelezen worden door jongeren. Kunnen sociale media op deze manier ook een positieve impact hebben op het leesgedrag van jongeren?
‘Statistisch gezien zie je een negatieve relatie tussen sociale media en leesgedrag. Hoe meer tijd mensen op sociale media spenderen, hoe minder ze lezen. Aan de andere kant is bekend dat sociale interactie over boeken tussen leeftijdsgenoten een stimulerend effect kan hebben op het leesgedrag van jongeren. Over het algemeen zien we dat fervente lezers ook vrienden hebben die veel lezen. Sociale media kunnen een tool zijn om over boeken te praten.’
‘Breng youngadultboeken ruimer onder de aandacht. Dit genre dicht de kloof tussen kinderboeken en boeken voor volwassenen’
‘De leesattitude van de ouders is ook belangrijk. Zij kunnen het goede voorbeeld geven door zelf af en toe een boek te lezen. Thuis weinig lezen, voorlezen, boeken aanbieden en praten over boeken kan zorgen voor een achterstand. Maar naarmate tieners ouder worden, wordt de invloed van ouders kleiner en die van leeftijdsgenoten groter.’
Lezen jongeren meer online of toch meer op papier?
‘Wie echt graag leest, doet dat nog het meest op papier. Het is niet zo dat mensen papier omruilen voor een beeldscherm en nu massaal e-boeken aan het downloaden zijn. Het papieren boek is veel populairder dan het e-boek. De ontlezing zit er vooral in dat veel jongeren boeken helemaal vaarwel lijken te zeggen. Zowel op papier als online.’
Hoe belangrijk is lezen voor de ontwikkeling van jongeren?
‘Rust roest, zeg ik altijd. Als je lange tijd een bepaalde taal niet meer spreekt, verleer je die. Dat is wat er ook gebeurt met lezen als je het lange tijd niet doet. Zowel voor hun taal-, als lees- en schrijfvaardigheid zou het een serieus probleem zijn als jongeren stoppen met lezen. Literatuur wordt ook gekoppeld aan empathie en het zich kunnen inleven in de ander. En boeken zijn ook een belangrijke vorm van kennisoverdracht.’
Hoe kan het leesgedrag van jongeren en jongvolwassenen volgens u het best bevorderd worden?
‘Door hen keuzevrijheid te geven. In de ontwikkelingspsychologie is al langer bekend dat keuzevrijheid erg belangrijk is voor motivatie. Hoe meer keuzevrijheid, hoe meer motivatie. Iets wat ik als 16-jarige zelf ondervonden heb, is dat sommige boeken die je op school verplicht moet lezen gewoon niet passen bij de levensfase waarin je je op dat moment bevindt. En dat maakt het moeilijk om je in te leven. Daarom ben ik een groot voorstander van youngadultboeken, een genre waarin onderwerpen aan bod komen die passen in de leefwereld van tieners. Onderwerpen als puberteit, angst, acceptatie, vriendschap, liefde en emoties, waarin ze zich kunnen herkennen. Dit genre dicht de kloof tussen kinderboeken en boeken voor volwassenen. Jongeren moeten ook leren kiezen, want dat is voor veel van hen een uitdaging. Ze staan in een bibliotheek of boekhandel voor muren vol boeken en weten vaak niet waar te beginnen. Keuzevaardigheid is dus ook belangrijk. Breng youngadultboeken ruimer onder de aandacht. De meeste jongeren weten niet dat dit genre bestaat. Bibliotheken en boekhandels hebben er te lang niet genoeg aandacht aan besteed. En we moeten ook een manier proberen vinden om de boekmijders aan boord te houden. Hen te blijven stimuleren om te lezen, en misschien ook eens een nieuw genre te proberen.’
