Wat zijn de gevolgen van pesten op het werk? En wat kunnen werkgevers doen? Expert Guy Notelaers legt het uit.
Hoeveel mensen worden gepest op het werk?
‘2,4 procent van de Belgische werknemers is slachtoffer van pestgedrag. Dat betekent dat zij geconfronteerd worden met pestgedrag dat zowel over hen als persoon kan gaan als over hun werkprestaties. 15 procent krijgt soms te maken met pestgedrag. 36 procent rapporteert een beperkte blootstelling aan werkgerelateerd negatief gedrag, dus maakt vrij zelden iets mee. En 46 procent wordt nooit blootgesteld aan negatief gedrag, niet persoonlijk en niet werkgerelateerd. Dat wil wel zeggen dat meer dan de helft van de bijna 11.000 bevraagden van het onderzoek al eens iets negatiefs meemaakte op het werk.’
Wie zijn de pesters op het werk?
‘We weten daar niets over, en de simpele reden daarvoor is dat we die mensen niet kunnen identificeren. We kunnen hen niet op het matje roepen samen met hun ouders, zoals bij jongeren. En als we vragen stellen over of ze zoiets doen, dan zie je dat ze dat niet snel toegeven. We kunnen alleen maar gissen. Het afblaffen of het uitschelden van anderen kan een copingstrategie zijn van de dader om met stress om te gaan. Een copingstrategie die desastreuze gevolgen kan hebben, uiteraard.’
Wat zijn de gevolgen van pesten op het werk?
‘In eerste instantie natuurlijk stress, en bij sommigen leidt het tot een angststoornis of depressie. Er is een verband met suïcidale gedachten. Ander onderzoek toont een verband aan met rugpijn en pijn aan de gewrichten. Maar het kan er ook voor zorgen dat mensen gedemotiveerd raken, zich minder engageren en ergens anders willen gaan werken. Mensen gaan zich ook isoleren als ze merken dat ze buitengesloten worden, bijvoorbeeld. Veel studies vinden ook sterke correlaties tussen pesten op het werk en gezondheidsklachten, zowel mentale als fysieke. De hoeveelheid van het stresshormoon cortisol bij gepesten is zelfs identiek aan de hoeveelheid bij mensen die lijden aan een posttraumatische stressstoornis (PTSS) of aan chronische vermoeidheid, al is er nog geen causaal verband.’
‘Blijf niet aan de kant staan en doe zeker niet mee met de dader’
‘Je hebt bij al deze voorbeelden te maken met een psychologische schade die erg groot is en die niet zomaar behandeld wordt. Als 2,4 procent van de werknemers gepest wordt, reken dan maar eens uit hoeveel plekken je daarvoor nodig zouden hebben in de geestelijke gezondheidszorg. Ik denk niet dat er momenteel zoveel plaatsen vrij zijn. Volgens mij zien nog niet genoeg mensen welzijn als een prioriteit. Het is nu eerder productiviteit voor het welzijn. En dat zou andersom moeten zijn.’
Zijn er ook gevolgen voor omstaanders, in dit geval de collega’s?
‘Er is lang aangenomen geweest dat zij evenveel stress zouden hebben als de slachtoffers, maar dat hebben we kunnen ontkrachten. De omstaanders merken wel dat ze in een omgeving werken waarin pestgedrag getolereerd wordt. Het zou weleens zo kunnen zijn dat dat sterkt inwerkt op hun motivatie. Voor de organisatie zijn er ook gevolgen. De pesters vertonen namelijk contraproductief gedrag.’
Wat kunnen de collega’s doen?
‘Collega’s kunnen een grote rol spelen als ze actief en constructief optreden. Als ze niet optreden, kunnen ze een negatieve invloed hebben. Blijf niet aan de kant staan en doe zeker niet mee met de dader. Niet reageren wordt door de slachtoffers vaak ook aangevoeld als stilzwijgend instemmen met de dader. Als de collega’s actief ingrijpen, zie je dat de slachtoffers zich weer meer gaan engageren voor hun werk en zich gesteund voelen.’
‘Een leider moet verantwoordelijkheid nemen maar ook geven’
Wat kunnen werkgevers doen tegen pesten?
‘Losstaande maatregelen helpen niet, een integrale aanpak is nodig. De werkgever moet nagaan wat de situatie is in de organisatie en welke mensen hulp nodig hebben. Psychologische veiligheid creëren op de werkplek is erg belangrijk. Op de werkplek moet het anders-zijn van anderen normaal zijn én aanvaard worden. En anders kan alles zijn. Dat kan een rare, rode bril zijn. Maar dat kan ook een andere seksuele oriëntatie zijn. Of mensen met een belachelijke hobby, althans volgens de anderen. Afwijkingen van de groep, dus. Daar moet men toleranter tegenover staan.’
‘Als een werknemer eens niet zo productief is en dan eens minder attent is, zou die daar niet op afgerekend mogen worden. Er moet ruimte zijn om fouten te maken. Onderzoek wijst uit dat psychologisch veilige werkomgevingen de creativiteit en innovatie ten goede komen. En ze kan een dam opwerpen tegen pestgedrag. De leidinggevende zou een leiderschapsstijl moeten hanteren die mensen verbindt, het team inspireert, en aandacht heeft voor zowel het team in z’n geheel als het individu. Een leider moet verantwoordelijkheid nemen maar ook geven. En niet wegkijken van conflicten, maar die juist proberen op te lossen. Zo zullen werknemers zich thuis voelen op de werkplek, zich voluit kunnen ontplooien en gemotiveerder zijn. Ze moeten voelen dat de organisatie om hen geeft. En er moet natuurlijk ook over pestgedrag gepraat kunnen worden.’
Guy Notelaers is gewoon hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie aan de faculteit psychologie van de Universiteit in Bergen, Noorwegen. Hij is vooral gespecialiseerd in pesten op het werk en statistiek.
