Jaarlijks sluit België ongeveer 350 psychisch zieken en mentaal gehandicapten op nadat ze een misdrijf hebben begaan. In principe is deze internering geen straf. De opsluiting moet de maatschappij beschermen en tegelijk de garantie bieden op therapie, met het oog op doorstroom naar de gewone zorgverlening of op genezing. De praktijk ziet er anders uit.
Ruim een op de vijf komt in een gevangenis terecht en niet in een gesloten psychiatrische instelling. Omdat de psychiatrische vleugel van die gevangenissen vaak overvol zit, zitten ze soms samen met ‘gewone’ gedetineerden op cel. Het verschil: die laatsten hebben het vooruitzicht op vrijlating. Zij kunnen aftellen.
Geïnterneerden krijgen een verblijf ‘voor onbepaalde duur’. Ruim honderd geïnterneerden zitten al meer dan tien jaar vast, zeventien al meer dan twintig jaar (cijfers uit 2013). De meeste geïnterneerden hebben meerdere psychische problemen. Meer dan de helft lijdt aan een persoonlijkheidsstoornis, een derde heeft een psychotische stoornis. Een op de vier heeft een mentale beperking. Velen kampen ook met een verslaving. Vaak krijgen ze geen of geen aangepaste therapie.
Na meerdere veroordelingen door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens komt er langzaamaan beterschap. Het nieuwe forensisch psychiatrisch centrum in Gent biedt plaats aan 264 geïnterneerden. In het najaar opent een tweede instelling in Antwerpen. Hier moeten bewoners betere zorg krijgen. En ze worden uit de gevangenissfeer gehaald.
‘Een gevangenisregime is niet gericht op herstel, maar op het ‘bijhouden’ van mensen’, zegt Kurt Van Goethem, psycholoog en coördinator van de therapie in de gevangenis van Antwerpen. ‘In zo’n instelling krijgt therapie meer gewicht. De patiënten denken er zelf ook meer aan herstel. Wij hebben hier soms moeite om de geïnterneerden aansluiting te laten vinden met het therapie-aanbod.’
De gevangenis in Antwerpen telt vandaag nog een veertigtal geïnterneerden in een speciale vleugel. Sinds 2007 zet ze in op therapie. ‘De gevangenen kunnen hier elk uur een vorm van therapie volgen’, zegt Van Goethem, ‘gaande van tai chi over muziektherapie tot een gesprek met een psycholoog.’
Antwerpen heeft daarnaast een erg bijzonder therapeutisch project lopen: Radio Begijnenstraat, genoemd naar de straat van de gevangenis. Samen met een drama-therapeut maken gevangenen en ex-gevangenen samen radio. De deelnemers kunnen teksten schrijven en inspreken, regisseren en monteren. Om de twee maanden is er een nieuwe uitzending klaar, die vervolgens collectief wordt beluisterd in de gevangenis en via de website www.hell-er.net de wereld in gaat.
Wat er zal gebeuren als de geïnterneerden zijn verhuisd naar het nieuwe centrum in de stad, weet Van Goethem niet. ‘We hopen dat er budget wordt vrijgemaakt om de therapie hier te behouden voor de ‘gewone’ gevangenen. Want velen van hen maken ook gebruik van dat aanbod. Zij kampen eveneens met psychische problemen en hebben nood aan psychologische begeleiding. We hebben zelfs de indruk dat de problemen toenemen. Wie therapie volgt, raakt daar gehecht aan. De
gevangenen krijgen zo de kans om wat controle te verwerven – al is het met kleine dingen. Dat helpt.’
Ook in Wallonië komen er twee nieuwe inrichtingen voor geïnterneerden. De bestaande gesloten instelling in Paifve wordt een echte gevangenis. De geïnterneerden die er vandaag zitten, verhuizen naar een nieuw forensisch psychiatrisch centrum in de buurt.
In Paifve maakte Sébastien Van Malleghem tussen 2011 en 2014 indringende portretten van de geïnterneerden. Zijn werk is ook te zien op een tentoonstelling in het Museum Dr. Guislain in Gent, dat met kunst, documentair materiaal, zoals van Radio Begijnenstraat, en getuigenissen de problematiek van internering aankaart.
(On)behandeld. Over internering, schuld en boete loopt van 6 mei tot 15 oktober in het Museum Dr. Guislain in Gent.
Meer info: www.museumdrguislain.be
