Zou jij iemand elektrocuteren?

Poolse onderzoekers herhaalden een beroemd, beangstigend experiment dat de Amerikaanse psycholoog Stanly Milgram vanaf de jaren 1960 uitvoerde. Hij stelde proefpersonen aan als ‘leraar’ en liet hen een ‘leerling’ woordparen aanleren en opvragen. Telkens als de leerling een fout antwoord gaf, moesten ze hem een elektrische schok toedienen via een knop. Hoe vaker de leerling in de fout ging, hoe zwaarder de schok werd. De proefpersonen hoorden de leerling schreeuwen van de pijn en zagen hem bonzen op de wand die hen scheidde. Als ze twijfels uitten, moedigde de onderzoeksleider hen op een beleefde manier aan om door te gaan. 65 procent van de proefpersonen ging uiteindelijk door tot een schok waarvan ze wisten dat die een dodelijke afloop kon hebben. Achteraf bleek dat de leerling nooit echte schokken had gekregen. Het was een acteur. Het geschreeuw kwam van een afgespeeld bandje.

Vijftig jaar later herhaalden onderzoekers van de SWPS universiteit in Polen het experiment. Zij het in een gewijzigde vorm, om de proefpersonen geen blijvende trauma’s te laten oplopen. Het voltage was wat minder – maar de schok bleef pijnlijk. De Poolse vrijwilligers werden ook expliciet geïnformeerd dat ze op elk moment uit het experiment konden stappen. Twijfelden ze, dan gaf de onderzoeksleider weliswaar de boodschap dat het noodzakelijk was dat ze verder gingen.Dat gaf nog steeds de doorslag. Maar liefst 90 procent van de deelnemers was bereid om de ‘leerling’ de zwaarst mogelijke schok toe te dienen. We hebben het dus erg moeilijk om in te gaan tegen iemand met autoriteit, ook al gaat de opdracht in tegen ons geweten.

Voor het eerst waren bij de ‘leerlingen’ ook vrouwen. De onderzoekers verwachtten dat deelnemers meer zouden aarzelen om een vrouw pijn te doen. ‘Het aantal mensen dat weigerde om de opdrachten van de onderzoeksleider uit te voeren bij een vrouwelijke leerling was drie keer hoger dan bij een mannelijke leerling’, schrijven Dariusz Dolinsky en zijn collega’s in het vakblad Social Psychology and Personality Science. ‘Maar doordat het aantal proefpersonen beperkt is, kunnen we hier geen verstrekkende conclusies uit trekken.’

Slotsom? Iedereen is in staat onschuldige medemensen te pijnigen als een autoriteit dat vraagt. We volgen orders op, ook al weten we dat die fout zijn. Vandaag is dat niet anders dan vijftig jaar geleden.