Ronddolend zwart gat ontdekt in ver sterrenstelsel

Astronomen hebben een extreem heldere, veranderlijke röntgenbron ontdekt die zich aan de rand van een ver sterrenstelsel bevindt. Mogelijk gaat het om een zwart gat dat oorspronkelijk toebehoorde aan een kleiner sterrenstelsel.

Vermoed wordt dat in de kernen van de meeste sterrenstelsels zwarte gaten te vinden zijn, met massa’s uiteenlopend van 100.000 tot 10 miljard zonsmassa’s. Wanneer een sterrenstelsel in botsing komt met een soortgenoot, draagt het niet alleen alle sterren en gasvoorraden over: ook zijn zwarte gat verhuist mee. Hierdoor kunnen sterrenstelsels (tijdelijk) ver buiten hun kern een tweede superzwaar zwart gat vertonen.

Uit gegevens van de röntgensatellieten Chandra en XMM-Newton blijkt dat het 4,5 miljard jaar verre sterrenstelsel GJ1417+52 een voorbeeld van zo’n verhuisend zwart gat vertoont. Uit de extreme helderheid van de materie die zich rond het zwarte gat heeft verzameld wordt afgeleid dat het object (XJ1417+52) ongeveer 100.000 zonsmassa’s zwaar is.

De röntgenstraling van XJ1417+52 is zo intens dat astronomen het object tot de ‘hyperheldere’ röntgenbronnen rekenen. XJ1417+52 produceert tien keer meer röntgenstraling dan ooit bij zo’n object is waargenomen. Een zwart gat van dit type is ook nog nooit op zo’n grote afstand van de aarde gedetecteerd.

Uit de positie van XJ1417+52 leiden de astronomen af dat het zwarte gat oorspronkelijk heeft toebehoord aan een klein sterrenstelsel dat zich in GJ1417+52 heeft geboord. Daarbij is het kleine stelsel bijna al zijn sterren kwijtgeraakt. Overgebleven zijn alleen het centrale zwarte gat en de sterren in de naaste omgeving ervan.