Het nieuws uit China over de geboorte van een ‘genetisch verbeterde’ meisjestweeling, slaat in als een bom. Terwijl de straffe claim van geneticus He Jiankui – die inmiddels op slag beroemd is – nog moet worden gecontroleerd, reageren wetenschappers met afkeuring.
Eerst de feiten. Gisteren vertelde de Chinese geneticus He Jiankui tijdens een persbabbel dat er enkele weken geleden ‘ergens in China’ een meisjestweeling is geboren met een doelbewust aangebrachte genmutatie. De genetische ingreep zou de meisjes minder vatbaar maken voor hiv, het virus dat aids veroorzaakt. Jiankui was tot begin dit jaar verbonden aan de Southern University of Science and Technology in Shenzhen, maar opmerkelijk genoeg is hij sindsdien op ‘onbetaald verlof’, zo meldt de universiteit. Jiankui deed zijn aankondiging in Hong Kong. Uitgerekend vandaag begint daar een belangrijke internationale conferentie rond genoombewerking bij mensen.
De universiteit in Shenzhen distantieerde zich al, omdat Jiankui de genbewerking niet in hun labs heeft uitgevoerd
De tweeling werd geboren uit een ouderpaar dat bij Jiankui een ivf-behandeling onderging. De wetenschapper zou met de genetische knip-en-plaktechniek crispr, die sinds enkele jaren volop in de schijnwerpers staat, een welbepaald gen hebben uitgeschakeld dat een rol speelt in de hechting van het hiv-virus aan onze witte bloedcellen. Dat gen, ccr5 genaamd, is al langer bekend bij virologen die onderzoek doen naar (gedeeltelijke of volledige) aidsimmuniteit. Zo zijn er mensen met een gemuteerd ccr5 gen op wie het aidsvirus geen vat lijkt te hebben. De vaststelling dat deze mutatie voornamelijk voorkomt bij Europeanen (of mensen met een Europese afkomst), voedt de hypothese dat de genvariant vroeger ook bescherming bood tegen middeleeuwse ziekten zoals de builenpest.
Jiankui sleutelde (naar eigen zeggen) al tijdens de vroegste embryonale fase aan de genen van de twee meisjes, vlak na de bevruchting van de eicellen. Na de ingreep met de crispr-technologie plantte hij de eicellen weer in bij de moeder, maar niet voordat hij had gecontroleerd dat de ingreep geen andere wijzigingen had veroorzaakt, buiten de gewenste ccr5-mutatie.
René Custers, responsible research manager bij het Vlaams Instituut voor Biotechnologie, houdt desgevraagd nog een slag om de arm, vooraleer hij het nieuws van gisteren als historisch wil bestempelen. ‘We wachten nog op wetenschappelijke bevestiging. Bovendien heeft de universiteit in Shenzhen zich al gedistantieerd van het verhaal, ook al omdat Jiankui de ivf-behandeling en de genbewerking niet in de labs en gebouwen van de universiteit heeft uitgevoerd.’
Maar als het verhaal klopt, dat is het ongetwijfeld dé wetenschappelijke gebeurtenis van het jaar. Niet omdat het om een grote technologische doorbraak gaat, maar omdat er ethische en morele grenzen zijn overschreden. ‘De oppuntstelling van de crispr-techniek enkele jaren geleden, dát was een grote doorbraak’, zegt Custers. ‘Vandaag wordt die techniek heel breed toegepast in het wetenschappelijk onderzoek.’
"Niet het technologische, maar het controversiële aspect maakt het nieuws van de crispr-tweeling breaking"
Het is dus het controversiële aspect dat het nieuws van de crispr-tweeling breaking maakt. Custers: ‘In het veld wordt er al jaren gesproken over de wetenschappelijke, ethische en beleidsmatige aspecten van menselijke genoombewerking. Bijvoorbeeld over wat er in fundamenteel onderzoek verantwoord is, en wat niet. En welke toepassingen er mogen worden ontwikkeld. Ook over de veiligheid van toepassing bij de mens wordt nog volop gediscussieerd.’
Een gezaghebbend Amerikaans rapport uit 2017, opgesteld door de National Academy of Science en de National Academy of Health, vermeldt een reeks strikte voorwaarden waaraan genetische experimenten die als doel hebben zware ziekten te voorkomen of te genezen, moeten voldoen, willen ze ethisch verantwoord zijn. Voor de casus van Jiankui is dat zeker niet het geval. Bovendien beschouwen de auteurs van het rapport experimenten met het doel de mens te ‘verbeteren’, duidelijk als een stap te ver.
Tot nu beperkte het (gepubliceerde) wetenschappelijke crispr-onderzoek op mensen zich tot klinische tests waarbij verschillende types menselijke lichaamscellen in het lab worden gewijzigd, en daarna teruggeplaatst. Daarbij worden de geslachtscellen niet gewijzigd, zodat de veranderingen niet kunnen doorgegeven worden aan het nageslacht (dat is bij de Chinese tweeling dus wel het geval). Daarnaast zijn er ook menselijke embryo’s ‘behandeld’ met crispr, maar steeds zonder de intentie om ze te laten uitgroeien tot mens. Dat laatste is dan ook in heel wat landen bij wet verboden.
