Verschillende organisaties pleiten ervoor om de door terreurgroep Islamitische Staat (IS) vernietigde historische stad Palmyra terug op te bouwen met behulp van 3D-printers. Maar kunnen (en willen) we dat wel?

De vernietiging van de antieke stad Palmyra symboliseert het lijden van het Syrische volk onder terreurgroep Islamitische Staat (IS). Palmyra was een Romeinse stad en "één van de belangrijkste culturele centra van de oude wereld”. Het opmerkelijk goede behoud van de site stond lange tijd teken voor de tolerantie en het multiculturalisme in Syrië - de verdraagzaamheid die IS nu hoopt uit te roeien.

Tot in 2011 de Syrische burgeroorlog uitbrak was het de meest bezochte bezienswaardigheid van Syrië. Al vroeg in het conflict werd het gebied beter beschermd. Toegangswegen werden versperd en rond de necropolis en de Romeinse omwalling werden dijken gegraven. In 2013 werd Palmyra ook als bedreigd cultureel erfgoed aan de rode lijst van UNESCO toegevoegd.

Toch slaagden de terroristen er in om vanaf mei 2015 de stad te bezetten. Ze plunderden en vernietigden daarbij systematisch momumenten, religieuze gebouwen en waardevolle voorwerpen. Het Romeinse theater werd ook gebruikt als decor om 25 gevangenen te executeren. Daarbij ook de Syrische archeoloog Khaled al-Asaad, die meer dan 50 jaar van zijn leven aan de oudheden had gewijd, omdat hij weigerde te vertellen waar zich schatten bevonden. Volgens satellietbeelden is de site na de passage van de terreurgroep grotendeels vernietigd.

Eind maart 2016 slaagde het Syrische regeringsleger erin de stad voor een deel weer terug te veroveren. De eerste schaderapporten zijn onderweg, en de Syrische - en internationale - aandacht gaat nu naar de heropbouw van de site. Dat die optie er nog is, is grotendeels te danken aan Syriërs die hun leven riskeerden om voorwerpen uit het Palmyra museum in veiligheid te brengen. De laatste vrachtwagen kon ontkomen op het moment dat de stad al zwaar onder vuur lag door IS.

Syriërs deden hun best om de herinnering aan de stad levendig te houden. Syrische artiesten maakten kunstwerken van de vernietigingen, en vluchtelingen maakten miniatuurmodellen van de stad, waarbij ze zelfs gedetailleerd het aantal pilaren namaakten op basis van foto's.

Groepen zoals NewPalmyra en Palmyra 3D Model gebruiken software om op basis van foto's 3D-modellen van de stad te maken. Het Million Image Database Project van de Oxford Institute for Digital Archaeology deelde fotoestellen uit aan vrijwilligers in het Midden Oosten om 3D-foto's van de site te maken. Naast 3D-modellen zullen zij ook levensgrote artefacten reconstrueren met hun eigen 3D-cement-printer. Ze zullen beginnen met een reconstructie van een gewelf van de Tempel van Bel van Palmyra. Het resultaat wordt binnenkort onthuld in Londen.

Hoe ver mogen we gaan?

3D-printers zouden op termijn Palmyra kunnen herstellen en zelfs heropbouwen. De printers kunnen elk kleur en materiaal aan. De onderzoekers denken ook aan technieken om gebouwen terug uit de origineel gebruikte steen te snijden. Het zou niet de eerste keer zijn dat zoiets gebeurd. Het historische centrum van de Poolse hoofdstad Warschau, bijvoorbeeld, werd vernield tijdens de Tweede Wereldoorlog en achteraf bijna volledig heropgebouwd. Vandaag is het historische centrum werelderfgoed.

Veel betrokkenen zijn echter geen voorstander van de reconstructie met een 3D-printer omdat de authenticiteit van de originele structuren al verloren is. Zij willen geen "Disney-versie" van Palmyra. Ze wijzen er ook op dat de oorlog nog steeds aan de gang is: 370.000 Syriërs zijn dood, miljoenen op de vlucht en zeventig procent van de nabijgelegen stad is vernietigd. Voor investeringen in de heropbouw van de site, moet daarom eerst geld gaan naar menselijke noden en stabiliteit. 

Bovendien kan men zich afvragen of de heropbouw van de vernielde stad niet een ontkenning is van een deel van zijn geschiedenis? Misschien is er eerder nood aan een herdenkingsplek voor de vernielde stad en diegene die omkwamen in het conflict, zoals de Syrische archeoloog die werd gedood omdat hij de historische stad wilde beschermen. Ook die zaken maken nu onderdeel uit van de geschiedenis van Palmyra.

Een ding is zeker: Palmyra zal een grote voorbeeldfunctie hebben voor de rest van de wereld, en de uiteindelijke keuze - heropbouwen of niet - hoort toe aan diegene die er het nauwst bij betrokken zijn: het Syrische volk.