Nog even geduld, de Metaverse heeft tijd nodig (en veel nieuwe technologie)

Dat Mark Zuckerberg grootse plannen heeft voor Facebook en zijn (overkoepelende) onderneming heeft omgedoopt tot Meta, viel eind oktober overal in de media te lezen. De nieuwe strategie werd aangekondigd in een opmerkelijke presentatie, die deels door virtuele versies van de Facebook-oprichter werd gegeven. De Facebook-holding, dat naast het sociale netwerk ook Instagram en WhatsApp omvat, zou in de toekomst bestaan uit twee afdelingen. Een deel zou de (sociale) apps groeperen, het andere deel zou zich richten op ‘toekomstige platforms’. Daar hoort een nieuwe naam bij: Meta, om los te komen van het ‘beperkende’ Facebook. ‘Een merk dat zo gelinkt is aan één product werkt te beperkend’, luidt het. In het Meta-gedeelte komen andere Facebook-afdelingen, met Oculus (makers van VR-brillen) als belangrijkste element.

In Zuckerbergs visie transformeert Facebook van een website die je via een browser of app benadert tot een virtuele wereld die je (meestal) betreedt met een VR-bril (en op termijn via andere zogenaamde ‘natuurlijke interfaces’). Om het in spreektaal te stellen: je zit dan niet meer ‘op’ Facebook, maar ‘in’ de Metaverse. Maar eigenlijk ziet hij het nog grootser: ‘De Metaverse wordt de opvolger van het mobiele internet’, waarbij ‘je toestel niet langer het focuspunt is’. Het moet ook echt meta zijn, en verschillende ruimtes en werelden bevatten. In de Metaverse zou je werkgever een virtueel kantoor hebben, maar kun je na een werkdag jezelf ook teleporteren naar een fantasywereld - om te gamen bijvoorbeeld.

Deze virtuele metaverse zou open-ended zijn met veel locaties, inclusief een eigen ruimte die je zelf beheert. Je betreedt dus niet een virtuele spelomgeving met een vast kader, uiterlijk of grenzen, maar een maakbare wereld waarin gebruikers zichzelf (via avatars) en hun omgeving kunnen creëren. Dat doet misschien wat denken aan initiatieven als Second Life eertijds, maar Zuckerberg ziet die Metaverse als een hele stap verder. In zijn presentatie stelde hij dat avatars niet abstract of onpersoonlijk mogen zijn, maar zo gedetailleerd dat andere gebruikers emoties kunnen aflezen. Net als bij een fysieke ontmoeting, waar gelaatsuitdrukkingen bijna evenveel vertellen als wat er gezegd wordt.

Op deze manier moet de metaverse doorbreken als een vervanger voor fysieke ontmoetingen en gesprekken op afstand. Gedaan met videovergaderingen via een afstandelijke Zoom-sessie dus. Volgens de topman zullen de avatars van participanten verzamelen in een virtuele omgeving en zo toch ‘samenzitten’. Dat is niet helemaal een lukraak gekozen voorbeeld, want Facebook heeft met het Horizon World-project reeds stappen in die richting gezet. Bovendien moet de Metaverse samenvloeien met de ‘echte’ wereld, bijvoorbeeld via slimme brillen die je toelaten om virtuele elementen te zien terwijl je tegelijkertijd je omgeving waarneemt. Dat klinkt eerder als augmented reality en minder als virtual reality. Ook op vlak van gaming werden een aantal augmented reality-voorbeelden getoond. Pingpong of schaken tegen een partner op een andere locatie bijvoorbeeld.

Het idee van de metaverse is niet bepaald nieuw. Vooruitziende technologiepioniers geven al decennia aan dat het internet op termijn zou kunnen transformeren naar een meer immersieve ervaring. De sleutel is wel dat gebruikers op een directere manier met die virtuele omgeving interageren en erin kunnen vertoeven. Dat vereist speciale hardware, iets waar Facebook via Oculus al jaren aan sleutelt.

Die ideeën over virtuele werelden filterden ook vroeg door naar fictie. Onder meer ‘Snow Crash’ van de in Silicon Valley populaire auteur Neil Stephenson beschreef reeds in 1992 een virtuele wereld die gebruikers dankzij brillen konden betreden. Stephenson is wellicht de eerste die het woord ‘metaverse’ hanteerde. Maar misschien wel het meest vooruitziende aan Stephensons boek is dat zijn Metaverse eigendom was van één bedrijf dat geld verdiende door virtueel vastgoed te verkopen. Die botsing tussen technologie en commercie was nu eenmaal een terugkerend thema in de cyberpunkgolf eind jaren tachtig en negentig. Het concept van een virtuele wereld, waarin je dankzij brillen of zelfs een directe breininterface dook, vond je onder andere ook in ‘Neuromancer’ van William Gibson en het invloedrijke ‘Shadowrun’-rollenspel waarin spelers in een ‘Matrix’ computersystemen hackten.

In 1999 kwam uiteraard ook The Matrix uit, een film waarin iedere mens vanaf zijn of haar geboorte in een virtuele wereld vertoefde. Wel meer critici op Zuckerbergs plannen verwijzen naar het veel recentere boek en film ‘Ready Player One’, waarin een bedrijf probeert macht te verwerven over de virtuele OASIS-wereld om het te kunnen ‘monitisen’ – lees: het gezichtsveld van iedere gebruiker met een VR-bril vol te stouwen met advertenties. ‘We kunnen tot tachtig procent gaan vooraleer er epileptische aanvallen ontstaan’, is een van de memorabele citaten uit die film.

De enorme aandacht die er was voor de Metaverse-presentatie van de Facebook-oprichter is logisch als je bedenkt hoe groot de impact van het sociaal netwerk is. Het is dan ook bij verre de grootste. Facebook zit momenteel niet ver van drie miljard actieve gebruikers, ongeveer 35 procent van de wereldbevolking. De invloed van het sociale netwerk is zo groot dat het omzetten van bedrijven en uitslagen van verkiezingen kan beïnvloeden. Dat zorgt voor aanhoudende kritiek. Recent werd dat nog verder aangewakkerd door de onthullingen van een hooggeplaatste klokkenluider, die stelde dat Facebook keer op keer het commerciële liet voorgaan op het welzijn van gebruikers. In de VS zijn er politici die suggereren dat het bedrijf te dominant is geworden en dient opgebroken worden in kleinere delen.

Dat Zuckerberg net nu zijn plannen voor een Metaverse ontvouwt komt daarom bij velen over als een poging om de aandacht af te leiden van kritische stemmen.

Bovendien is de Metaverse zoals het wordt voorgesteld verre toekomstmuziek. Om te beginnen is het technisch nog niet mogelijk. De benodigde hardware is er gewoonweg niet, iets wat Zuckerberg toegeeft. VR-brillen bestaan weliswaar, maar ze zijn nog niet goed genoeg om je echt onder te dompelen in een fotorealistische wereld. Met project Cambria wil Facebook daar iets aan doen. Brillen die de Metaverse kunnen tonen over de fysieke omgeving zijn er ook nog niet. ‘We werken eraan’, zegt Zuckerberg, ‘maar alle onderdelen samenvoegen in iets dat maar 0,5 cm dik mag zijn is uitdagend’.

Ook de technologie om dingen te ‘doen’ op een volledig natuurlijke manier, bijvoorbeeld met spraak of gebaren, staat nog niet op punt. Laat staan acties uitvoeren in de Metaverse door er gewoon aan te denken, zoals Zuckerberg suggereert. De voorbeelden die er werden getoond, zoals schermen met een virtuele tegenstander, kunnen bovendien niet zonder hardware die in staat is om je bewegingen in de echte wereld te registeren en virtueel te maken. Als je een stap vooruit neemt en met je sabel zwaait, moet je avatar die bewegingen spiegelen. Dat vereist sensoren die je bewegingen en omgeving in de gaten houden. Kortom, er is nog veel technologie nodig om de Metaverse echt mogelijk te maken op het niveau dat Zuckerberg ons voorspiegelt. De ontwikkeling van die technologie duurt wellicht nog vele jaren. Voor sommige critici is dit opnieuw het bewijs dat hij met z’n futuristische beloftes vooral de aandacht wou afleiden van de hedendaagse problemen, wat Zuckerberg stellig ontkent.

Het gaat ook niet enkel over hardware of zelfs software. In zijn presentatie sprak de Facebook-oprichter bijvoorbeeld meermaals over digitale eigendommen die je echt moet kunnen bezitten. Dat is geen toeval, want achter virtuele goederen zit ook een lucratief zakenmodel, net zoals dat bij games als Fortnite of CoD: Warzone het geval is. Een Metaverse vereist bijgevolg eigendomsregels over digitale goederen en regels over goed bestuur, luidt het. Je moet die goederen binnen de Metaverse ook kunnen meenemen van wereld naar wereld. ‘Een hele Metaverse-economie is noodzakelijk om dit te doen slagen.’

Facebook wil dus sterk inzetten op het uitbouwen van een volledige metaverse-infrastructuur van A tot Z en waarin anderen (zoals ontwikkelaars en creatievelingen) dingen bouwen. Een stap die ook vanuit eigen rangen niet volledig op goedkeuring kan rekenen. Onder meer John Carmack, VR-pionier en consulting CTO van Facebooks eigen Oculus, zegt niet te geloven in een top-downaanpak. Dat is iets voor ‘architecture astronauts’, zoals hij ze noemt, die zich focussen op grote, abstracte raamwerken maar daardoor geen wereld kunnen creëren die overtuigt omdat de details niet kloppen. Het is ook moeilijk om tools te bouwen voor morgen die nu al handig zijn, en omgekeerd, zegt Carmack. ‘Maar hier zijn we nu eenmaal. Mark Zuckerberg heeft beslist dat het nu tijd is om de Metaverse te bouwen, dus een enorme machine is beginnen te draaien en er wordt veel tijd en geld in gestopt.’

Alleszins is Facebook niet de enige die een metaverse wil bouwen. Het was al een tijdje een groeiende hype in de techwereld, en dat zal met de presentatie van Zuckerberg zeker niet veranderen. Meta – Facebook, dus – mag dan hopen dat ze de vervanger van het internet mogen leveren, rivalen als Microsoft en Google denken in dezelfde richting. Ook in de gamewereld zijn er al projecten waarbij het creëren van iets als een metaverse al in een ‘embryonale fase’ vertoeft. Het Roblox-platform bijvoorbeeld. Hoe futuristisch het concept ook lijkt, een of andere vorm van metaverse lijkt zeker op ons af te komen.

Beeld: Meta