Kleine elektrische spullen zoals opladers, vapes of speelgoed worden niet voldoende gerecycleerd. Jammer, want op die manier raakt heel wat materiaal uit circulatie. Vaak belandt het zelfs bij het restafval.
Laders zonder toestel, een vergeten afstandsbediening, fietslichtjes, elektronische sigaretten, speelgoed, kerstverlichting, elektrische tandenborstels,... Allemaal kleine, banale spulletjes die we vaak vergeten mee te tellen als elektrische toestellen. Verborgen elektronisch afval dus. Maar wereldwijd wel goed voor een berg van jaarlijks 9 miljard kilo, omgerekend een half miljoen vrachtwagens vol, en een zesde van alle elektrisch afval. Bovendien blijft deze categorie sterk groeien nu we steeds meer digitale apparaten gebruiken.
De cijfers komen van het WEEE Forum, een koepel van organisaties verantwoordelijk voor de recyclage van elektrisch afval. In hun rapport vallen nog andere elementen op. Ongeveer 35 procent van dat onzichtbare elektrisch afval is speelgoed, zoals raceauto's sprekende poppen, kleine drones,.. samen goed voor 7,3 miljard stuks per jaar, ruwweg eentje per aardbewoner. Daar komt nog 950 miljoen kilo aan kabeltjes bij, genoeg om 107 keer de aarde om te wikkelen. Al die rommel slorpt een enorme hoeveelheid grondstoffen op, grondstoffen die steeds schaarser en duurder worden.
Honderd toestellen per gezin
Vlaanderen klopt zichzelf graag op de borst als recyclagekampioen. Terecht, maar het kan beter, nuanceert Stijn Ombelets, woordvoerder bij Recupel. Recupel staat in voor de inzameling, herbestemming en recyclage van elektronisch afval in België en maakt deel uit van het WEEE Forum. De organisatie voerde recent zelf een onderzoek uit naar onzichtbaar elektronisch afval. 'Heel wat mensen herkennen bepaalde voorwerpen niet als elektrische toestellen. Het gaat voornamelijk over kleine spullen zoals kaartlezers, fietslichtjes, oortjes, oplaadkabels en vapes. En speelgoed, want daar zitten al te vaak batterijen, lichtjes en andere elektronica in verwerkt. De helft van de mensen zegt af en toe wel eens van die kleine elektrische spullen bij het restafval te gooien, vaak met de – foutieve – gedachte dat restafval achteraf nog gesorteerd wordt.'
'Gemiddeld hebben we honderd toestellen in huis. Daarvan zijn er tien niet in gebruik'
Die kleine spullen tellen stevig op, aldus Ombelets. 'Naar aanleiding van onze bevraging zijn we gaan rekenen. Al die kleine elektrische toestellen die bij Belgen thuis rondslingeren en in de vuilnisbak dreigen terecht te komen, vormen bij elkaar een berg van 15 000 ton. Dat is zoveel als 10.000 auto's. Gemiddeld hebben we een goede honderd toestellen in huis. Dat lijkt bijzonder veel, maar we rekenen alles mee.'
'Van die honderd toestellen zijn er tien niet in gebruik. Er zijn vijf miljoen gezinnen in ons land, dat komt neer op vijftig miljoen ongebruikte toestellen. Bovendien vermoeden we dat dit aantal een stevige onderschatting is van het reële aantal elektrische spullen dat in onze kasten en lades rondslingert. Jammer, want het gaat om heel wat materiaal dat anders opnieuw in circulatie kan komen. Bij elektronisch afval slagen we erin om tot 83 procent van het materiaal te recycleren.'
Strategische grondstoffen
Vooral dat verlies aan materialen is een spijtige zaak, aldus professor Karel van Acker, verbonden aan de KU Leuven en gespecialiseerd in de circulaire economie. 'Hergebruik vermijdt deels dat we nieuwe materialen moeten ontginnen. Productie van nieuwe materialen legt een grote belasting op het milieu. Recyclage is belangrijk voor een circulaire economie. En we streven ernaar om materialen en producten langer te gebruiken. We dienen zo efficiënt mogelijk met materialen om te gaan. Maar iets wat gewoon achteraan in de kast ligt heeft geen enkel economisch nut. Zeker niet aangezien consumenten toch nieuwe spullen kopen, waarvoor dan weer nieuwe materialen aangeboord worden.'
Een van die materialen die steeds vaker opduiken in nieuwe types batterijen van al die elektronica is lithium. Het speelt een sleutelrol in de omschakeling naar groene energie en is steeds meer gegeerd, in die mate dat het als een strategische grondstof geldt voor Europa. 'Voor alle duidelijkheid, de hoeveelheid lithium in elektronisch afval is vandaag nog beperkt,' vertelt Van Acker. 'De vraag groeit echter spectaculair. Volgens sommige berekeningen hebben we tegen 2050 21 keer zoveel lithium nodig als vandaag, willen we de klimaatdoelstellingen uit het akkoord van Parijs halen. Alle beetjes helpen dus.'
'Pas over tien jaar zal er genoeg lithium in de afvalstroom zijn om aan de groeiende vraag te voldoen'
'Voorlopig is er echter nog lang niet genoeg lithium in de afvalstroom om aan de groeiende vraag te voldoen. Dat zal pas ten vroegste over een decennium zijn, wanneer bijvoorbeeld de eerste autobatterijen aan recyclage toe zijn. De technologie om lithium te recycleren is er, maar het afvalvolume nog niet. Het blijft noodzakelijk om primair lithium te ontginnen. Het is mogelijk de vraag in te perken via maatregelen zoals het verlengen van de levensduur van producten of autodelen, maar die discussie wordt weinig gevoerd.'
Bij Recupel is men wel mee, aldus Ombelets. 'Vroeger keken we enkel naar recyclage, maar meer en meer zetten we in op levensduurverlenging en hergebruik. We geven info over onderhoud en herstel en werken samen met kringloopwinkels. Daarnaast maken we het consumenten zo makkelijk mogelijk om oude toestellen in te leveren. Dat vraagt echter een mentaliteitswijziging, en dat kost tijd.'
