Bijna een vierde van de Vlamingen voelt zich verslaafd aan zijn toestel. Bij jongeren is dat zelfs meer dan een op de drie. Het goede nieuws: we proberen steeds harder om de knop om te draaien.
Werken en ontspannen. Praten en daten. Shoppen en bankieren. We krijgen zoveel gedaan via onze smartphone. Dat is fijn. Maar er is een keerzijde. Hoe handiger ons toestel wordt, hoe afhankelijker we ervan worden.
We worden ons steeds bewuster van die paradox. En daarin zien we een probleem. Liefst 23 procent van de Vlamingen voelt zich verslaafd aan zijn smartphone. Bij jongeren leeft dat gevoel nog sterker: 35 procent van de 18- tot 24-jarigen vindt de telefoon een verslavend ding. Dat blijkt uit de jongste Digimeter-bevraging, waarin onderzoeksinstelling imec bij meer dan 1.500 Vlamingen peilde naar hoe we omgaan met digitale technologieën en media.
Hoe komt dat? En: wat kunnen we eraan doen?
Filmpje na filmpje
De coronapandemie heeft ons met onze neuzen op onze schermen gedrukt. ‘In het voorjaar van 2020, toen de eerste lockdowns werden ingesteld, zaten we tot 5 uur per dag op onze smartphone’, zegt Lieven De Marez (imec/UGent), die de jaarlijkse Digimeter organiseert. ‘Die piek is vrij snel afgevlakt. Maar ons smartphonegebruik heeft zich nooit echt genormaliseerd. In 2022 spendeerden we nog steeds dagelijks 185 minuten aan onze smartphone. Ruim een half uur langer dan voor de pandemie.’
Tijdens de covid-crisis schakelden we vlot over naar online dienstverleningen. ‘Zalando en Bol.com om te shoppen, Payconiq om te betalen, Microsoft Teams om te vergaderen: we installeerden gemiddeld zo’n twintig apps extra op onze smartphone. Die zijn er niet meer afgegaan’, aldus De Marez.
Maar vooral ons gebruik van sociale media is toegenomen. ‘We zijn elke dag gemiddeld 72 minuten aan het scrollen en chatten.’ Liefst 85 procent van de Vlamingen gebruikt dagelijks minstens één chatdienst of socialemediaplatform.
Een uitschieter is TikTok. Met een marktbereik dat op 16 procent blijft hangen, is de app (nog) niet doorgebroken bij het grote publiek. Maar: wie de app in 2022 had staan, gebruikte ‘m wel 82 minuten per dag – 10 minuten meer dan in 2021.
‘Socialemediagebruikers geven aan dat ongeveer de helft van die tijd verloren is’, zegt Mariek Vanden Abeele (UGent/imec). Eind vorig jaar leidde zij ‘On/Off’, een burgeronderzoek naar digitaal welzijn van de UGent in samenwerking met de Standaard.
‘Sociale media zijn gericht op snelle beloning. Dat geldt zeker voor Facebook, TikTok, Instagram en andere platformen die je reels – korte videoclips – voorschotelen. Je ziet filmpje na filmpje passeren, tot je een half uur later vaststelt dat je alleen maar dat hebt gedaan: naar filmpjes kijken.’
Stoorzender
Verslaafd aan onze smartphone, dus. Oké, maar de ene verslaving is de andere niet. ‘Je kunt klinisch verslaafd zijn. Je gedrag ontspoort dan zodanig dat alles daaronder lijdt. Je relatie loopt op de klippen, je verliest je baan. Maar,’ zegt Vanden Abeele, ‘als een vierde van de Vlamingen aangeeft verslaafd te zijn aan zijn of haar smartphone, moeten we die verslaving wellicht niet op dat niveau zien.’
‘Het woord ‘verslaving’ wordt wat gemakkelijk in de mond genomen’, bevestigt De Marez. ‘Er is een probleem, dat is duidelijk. Maar het gaat vooral over afleiding en verleiding.’
‘Je kunt de impact van dit soort verslaving beter schetsen door ons smartphonegebruik te vergelijken met onze voedingsgewoonten’, zegt Vanden Abeele. ‘Om gezond te eten, mag je niet te veel consumeren én moet je letten op wat je eet. Heel wat mensen worstelen daar een leven lang mee. Ook in ons smartphonegebruik worden we continu verleid om te lang te scrollen en apps te gebruiken waar we onszelf op de langere termijn geen dienst mee bewijzen.’
Wat niet wil zeggen dat er geen kwalijke gevolgen zijn. Zeker voor jongeren. ‘Als ze voortdurend worden afgeleid, verliezen jongeren op den duur de mogelijkheid om zich op één activiteit te focussen’, zegt De Marez. ‘Die gerichte aandacht is belangrijk. Niet alleen om te studeren, en zelfs niet alleen om later een kantoorjob uit te voeren. Een extreem voorbeeld: als je als verpleger medicatie moet doseren en je kunt er je aandacht niet bij houden, dan creëer je risicovolle situaties.’
‘We zijn verwikkeld in een soort domesticatiestrijd met onze smartphone’
De smartphone is een stoorzender in ons leven. ‘Het toestel is er altijd, ook als we er niet mee bezig zijn. Meldingen van e-mails, berichten of socialemedia-updates halen ons uit de taak waaraan we werken. Daar hebben veel mensen last van. Zeker als het betekent dat het de grenzen doet vervagen tussen werk en privé’, zegt Vanden Abeele.
Het kan ook ons zelfbeeld aantasten. ‘Het perfecte plaatje op Instagram kan motiverend of inspirerend werken, maar het kan evengoed ongelukkig maken. Je kunt ervoor kiezen om die persoon niet meer te volgen. Maar dan moet je het algoritme nog zover krijgen dat het je geen vergelijkbare inhoud meer voorschotelt.’
Paal en perk
We proberen er iets aan te doen. Liefst 88 procent van de Digimeter-bevraagden legt zichzelf regeltjes op om het telefoongebruik aan banden te leggen. De helft zet de smartphone regelmatig op stil of trillen, en zet notificaties en meldingen van bepaalde apps uit. 45 procent stopt de smartphone bewust weg.
Alleen lijkt dat weinig zoden aan de dijk te zetten. Uit de bevraging blijkt dat de maatregelen die we onszelf opleggen voor slechts 28 procent van de respondenten iets uithalen.
‘We zijn verwikkeld in een soort domesticatiestrijd met onze smartphone’, zegt De Marez. ‘De smartphone dirigeert onze tijd: we nemen hem mee aan tafel, achter het stuur en naar bed.
‘Om daar paal en perk aan te stellen moeten we onszelf beperkingen opleggen. Eerst moeten we vaststellen bij welke apps we problematisch gedrag zien. Voor mij is dat mijn mail-app, voor mijn dochter zijn dat sociale media. Dan moeten we actie ondernemen. Als ik op vakantie ga, verwijder ik mijn mail-app van mijn telefoon. Mijn dochter doet hetzelfde met Facebook en co wanneer ze voor haar examens moet studeren.’
Slim omgaan met onze smartphone, dat is de boodschap. ‘Je kunt 2 uur op TikTok zitten zonder dat dat problematisch hoeft te zijn – als je dat bijvoorbeeld na het studeren doet, in de zetel.’
‘We bouwen regels in, zoals geen smartphone tijdens het avondeten’, zegt Vanden Abeele. ‘We kiezen ervoor om meldingen van bepaalde WhatsApp-groepjes uit te schakelen. We halen onze werkmail van onze telefoon. We gaan op zoek naar manieren om limieten te stellen.’
Een groeiende groep mensen verlangt ernaar zich digitaal te ontkoppelen – ook jongeren
‘Dat doen we individueel, maar ook collectief. Kijk maar naar het recht op deconnectie voor werknemers in de Belgische arbeidsbepalingen. Of naar de Ancienne Belgique, die concertgangers bij sommige optredens vraagt om hun smartphone vooraf in een verzegeld zakje te stoppen.’
Een groeiende groep mensen verlangt ernaar zich digitaal te ontkoppelen – ook jongeren. ‘Steeds meer mensen geven aan dat ze niet langer 24 op 7 verbonden willen zijn. We zijn geen slaven van de technologie. Ik denk dat we in een overgangsfase zitten. Binnenkort zullen we een sociale verandering zien. Daar heb ik goede hoop op.’
De opvallendste cijfers uit de vijftiende Digimeter-bevraging:
• Dagelijks spendeerden we in 2022 185 minuten op onze smartphone, 3 minuten minder lang dan in 2021. De grootste brok van die tijd (72 minuten) ging naar sociale media en chat-apps. 61 procent van de Vlamingen gebruikte dagelijks WhatsApp.
• Met een marktbereik dat op 16 procent blijft hangen, lijkt nieuwe speler TikTok het niet tot een massamedium te schoppen in Vlaanderen. Maar: wie de app in 2022 had staan, gebruikte ‘m wel gemiddeld 82 minuten per dag, of 10 minuten meer dan in 2021. Van alle socialemedia-apps en chatdiensten hield TikTok ons het langst aan ons scherm gekluisterd.
• Podcasts zitten in de lift, vooral bij jongeren. 23% van de Vlamingen luisterde zeker maandelijks naar een podcast, tegenover 20% in 2021. Van de 18- tot 24-jarigen spitste liefst 39% maandelijks de oren. In 2021 was dat nog maar 27%.
• We keken iets minder live tv (50 procent, een daling van 2 procentpunt), maar namen wel vaker een abonnement op betalende streamingdiensten. Netflix bleef de grootste aanbieder met een marktaandeel van 50%. Disney+ maakte een lichte klim naar 19%; Streamz en Amazon Prime zitten op 12 en 8%.
• Telewerken is sinds de pandemie sterk ingeburgerd. In 2022 kon 52% van de Vlamingen (deels) thuis werken. 35% daarvan gaf aan liever thuis te werken dan op kantoor, 37% verkoos een hybride vorm van werken.
• Afstandsonderwijs is een ander verhaal. Bijna de helft van de scholieren en studenten volgde het liefst offline les. Slechts 18% koos expliciet voor online onderwijs.
