Drop. Hele zakken ervan. Op Saskia Koopman had het altijd een magische uitwerking. Ze werkte lange dagen als coach in het bedrijfsleven. Overprikkeld stopte ze onderweg naar huis vaak bij een tankstation. “Die zak drop was mijn manier om weer tot rust te komen. Ook als ik een dagje ging winkelen, ontvluchtte ik onbewust de drukte door een zak snoep te halen bij de drogist.” Overgewicht heeft ze nooit gehad, maar Koopman komt uit een familie waar behoorlijk g­edieet werd. Haar moeder lette altijd op wat ze at. En er waren regeltjes. Als kind mocht ze een of twee dropjes per dag. 

Koopman dacht verslaafd te zijn aan snoep en ging een jaar of tien geleden mee in de hype om suikervrij te eten. Ze reed zichzelf helemaal vast in de overtuiging dat suikervrij eten haar leven beter zou maken. In plaats daarvan werd eten een obsessie. Ze las alle etiketten tot op de laatste letter en wilde alleen nog maar volkorenproducten. “Met Kerst of bij mijn schoonouders at ik soms toch zoetigheid als dat op tafel stond. Het voelde als ‘nu of nooit’. Ik at alsof er geen rem op zat. Ook ging ik steeds vaker in het geheim snoepen.” Ze voelde zich schuldig. Op Instagram had ze inmiddels een grote schare suikervrije volgers opgebouwd, en die wilde ze het goede voorbeeld geven. Het suikervrije dieet bracht haar alleen maar onrust.

Koopman, die opgeleid is als sociaal psycholoog, begreep er niks van en ging op zoek naar meer informatie over eetgedrag. Ze stuitte op iets nieuws, een eetstijl die haar obsessie met suiker en gezonde voeding ophief: intuïtief eten. 

In de VS is het al veel langer een populaire manier van eten, bedacht door diëtisten Evelyn Tribole en Elyse Resch. In 1995 schreven zij het boek Intuitive Eating, waarin ze een eetstijl promoten die aanschopt tegen alles wat met diëten te maken heeft. Inmiddels zijn er vier edities, en onlangs kwam het boek ook in het Nederlands uit. 

Kort gezegd komt intuïtief eten hierop neer: eet als je honger hebt en stop als je verzadigd bent. S­nacken mag. Appeltaart, bitterballen, drop: het is allemaal toegestaan. Eet wat je wil, wanneer je wil. Zonder schuldgevoel. De auteurs noemen de methode een anti-dieet, dat erom draait weer een gezonde relatie met eten en je lichaam te krijgen, welk figuur je ook hebt. 

Initiatiefnemer achter de Nederlandse vertaling is voedings­wetenschapper en diëtist Marijke Berkenpas. Jaren werkte ze als diëtist op de afdeling interne geneeskunde van het VU medisch centrum in Amsterdam. Ze zag er mensen met overgewicht en bijkomende aandoeningen als diabetes. Ze deed wat haar geleerd was: voedingsschema’s en beweging voorschrijven om mensen te helpen afvallen. “Maar via die weg lukte het niet om patiënten te helpen”, vertelt Berkenpas. “Ze verloren wat gewicht en kwamen daarna weer aan. Vaak worstelen mensen met zoveel problemen die losstaan van eten. Overgewicht is veel complexer dan ‘te veel eten’.” 

Diëten werkt niet om af te vallen, daar is de literatuur inmiddels wel duidelijk over. Gewicht dat je verliest door een dieet, komt bijna altijd weer terug, plus nog wat extra’s. 

Niet door een gebrek aan wilskracht, maar door de biologische programmering van ons lijf, dat bij een chronisch energietekort alle middelen inzet om je meer te laten eten. Soms inclusief onbeheersbare eetbuien. Ondertussen denken lijners dat ze mislukkelingen zijn als de kilo’s terugkomen. Het enige wat je met diëten voor elkaar krijgt, is dat je je verschrikkelijk voelt, aldus de Amerikaanse diëtisten.

Veel sporten en weinig eten is niet de manier. Wat dan wel? Berkenpas stuitte online op de methode van Tribole en Resch. “Deze eetstijl helpt mensen hun obsessie met eten los te laten, om weer rust te vinden rond voeding.” 

Ga je dan niet alles eten wat los en vast zit? Daar is geen bewijs voor, weet Aikaterini Palascha. Zij promoveert binnenkort aan de Wageningen University & Research op ‘intern gereguleerd eten’ – eten dus op basis van de interne signalen uit je lichaam, waar intuïtief eten onder valt. “In onderzoek zie je juist dat intuïtief eten samengaat met minder eetbuien.” 

Als je jezelf lekkere dingen onthoudt of niet voldoende energie binnenkrijgt, krijg je een gevoel van gemis of tekort. Je kan er een onbedwingbare trek van krijgen, waardoor je toegeeft aan die ‘verboden’ appeltaart, en dan gelijk drie stukken eet. Ontzeg je jezelf niks, dan verliezen verboden etenswaren hun aantrekkingskracht. Je weet dat je het altijd kan pakken als je er zin in hebt, waardoor je dat ‘nu of nooit’-gevoel niet hebt, zoals Saskia Koopman dat ervaarde met snoep. 

Het concept van intuïtief eten, zoals Tribole en Resch dat 25 jaar geleden bedachten, was destijds geïnspireerd op wetenschappelijke onderzoek naar eetgedrag. In de jaren die volgden, werd hun eetstijl een geliefd onderzoeksonderwerp. Met elke editie van het boek werd de onderbouwing sterker, al gaat het bijna uitsluitend om observationele studies die slechts verbanden laten zien, die niet per se oorzakelijk zijn. Onderzoek met sterkere bewijslast, waarin de methode wordt ingezet als interventie om mensen te helpen, is er amper. Maar toch. De resultaten zijn positief. Zo hebben intuïtieve eters minder eetbuien, ze eten minder emotioneel, zijn optimistischer, hebben een beter zelfbeeld, meer waardering voor hun lichaam en meer plezier in eten. “Het bewijs voor de voordelen van deze eetstijl is sterk als het aankomt op psychologisch welzijn”, aldus Palascha. “Over lichamelijke uitkomsten als bloeddruk, cholesterol en voedingsinname en de kwaliteit van voeding weten we een stuk minder.” 

De eetstijl houdt ook verband met een lagere BMI – al is daarmee niet gezegd dat intuïtief eten helpt om af te vallen. Maar daar draait de methode ook niet om. De focus moet juist af van gewicht, kilo­calorieën en portiegrootte. Liefst doe je de weegschaal de deur uit. 

Een knorrende maag herkent iedereen wel. Leren luisteren naar een volle maag is een ander verhaal. “Er zijn externe signalen uit de omgeving die je interne signalen kunnen overschreeuwen”, legt onderzoeker Palascha uit. Andere mensen zien eten, zet bijvoorbeeld aan tot eten. Net als verdriet of stress, waardoor je emotioneel gaat eten. Of wat dacht je van de geuren op straat die opstijgen uit restaurants en snackbars?  

Het lijkt een ongelijke strijd: luisteren naar je lichaam terwijl dat lichaam wordt ondergedompeld in een omgeving met overal lekkers. Toch denkt Palascha dat je er beter in kunt worden. Haar onderzoek laat zien dat mensen die mindfulness-oefeningen doen hun hongergevoel beter leerden te herkennen dan de controlegroep. 

En verzadiging dan? Als je iets lekkers eet, zoals een pizza, eet je toch door, ook al zit je eigenlijk al vol? Palascha: “Verzadiging voelen is lastiger te leren, maar ook daarop kun je jezelf trainen.” Tribole en Resch adviseren om af en toe te pauzeren tijdens je maaltijd en na te gaan hoe het eten smaakt en wat je huidige hongerniveau is. Eet je toch door? Dan maak je in ieder geval bewust die keuze. 

Intuïtief eten is heus mogelijk. Kijk maar naar de allerjongsten onder ons. “Het is de eetstijl van jonge kinderen”, zegt Palascha. Baby’s huilen als ze honger hebben, drinken wat, en stoppen als ze klaar zijn. Op de leeftijd van vijf jaar beginnen boodschappen uit onze eet- en dieetcultuur te rommelen met ons eetgedrag. 

Goedbedoelde regeltjes van ouders om hun kroost gezond te laten eten (niet te veel snoepen, druk uitoefenen om te eten) kunnen een risico met zich meebrengen op verstoord eetgedrag. Koopman weet nog dat ze van haar zakgeld stiekem snoep kocht, want thuis kreeg ze het amper. Drop kreeg een ongezonde aantrekkingskracht op haar. 

Hoe voed je je kind op als intuïtieve eter? Tribole en Resch zeggen: bied je kind allerlei etenswaren aan, ook snoep, wat ze playfood noemen. Laat je kind kiezen. Maak geen opmerkingen over wat of hoeveel het zou moeten eten. De ene dag zal je kind vooral snoep willen, maar meestal eet het van alles een beetje. Ook belangrijk: wees als ouder een goed rolmodel. Noem chocola niet ‘slecht’ en klaag niet over je eigen figuur of gewicht. 

Het kost veel oefening om weer te kunnen vertrouwen op signalen van honger en verzadiging, erkent Berkenpas. En de een lukt het sneller dan de ander. “Als je jarenlang op dieet bent geweest en dus eigenlijk continu in een soort hongersnood zat, of als je een eetstoornis zoals anorexia hebt gehad, zijn je eetsignalen verstoord. Het contact met je lijf terugkrijgen duurt dan langer.” Ook zij ziet in mindfulness een hulpmiddel om bewuster te leren eten. Check bijvoorbeeld niet je sociale media tijdens je lunch, verleg de aandacht naar wat je voelt en proeft tijdens het eten. 

Koopman had anderhalf jaar nodig om stap voor stap over te schakelen naar deze eetstijl. “Het gaat niet alleen om leren luisteren naar innerlijke signalen, er komen ook angsten bij kijken. Wat zullen anderen hiervan vinden? Ik was toch degene die zo goed bezig was met suikervrij? Iets in mij wilde zich niet meteen overgeven.” 

Moeten we af van vaste momenten voor ontbijt, lunch en avondeten? Er zijn genoeg mensen die wakker worden zonder trek. Moeten zij het ontbijt overslaan? Berkenpas ziet het anders. “Als je jarenlang op dieet bent geweest, kunnen vaste eetmomenten juist helpen om het contact met je interne signalen te herstellen, als hulpmiddel om structuur in de dag te houden. Het is heel natuurlijk om ’s ochtends te eten. Je hebt dan een deel van je opgeslagen suikers opgebruikt.” Staat ontbijten je echt tegen, ook oké. Maar wees dan wel voorbereid op wat er gaat komen. Ga je een lange vergadering in, eet dan toch iets, ook al heb je geen honger. Anders ga je een uur later los op de koekjes die op de vergadertafel staan.

Zal de anti-dieetmethode niet toch weer de vorm gaan aannemen van een nieuw dieet: ‘ik mag alleen eten als ik honger heb’? Ook dat is een regel, waarmee je jezelf restricties oplegt waar je juist van af wil. Berkenpas: “Het gaat erom de balans te vinden tussen fysieke honger en lekkere trek, oftewel ‘smaakhonger’. Heb je honger, dan neem je bij voorkeur iets voedzaams. Heb je daarna trek in iets zoets? Prima. Als het een bewuste keuze is om die chocola te nemen en je vindt het echt lekker, dan is daar niks mis mee. Als je het jezelf ontzegt, wordt de aantrekkingskracht alleen maar groter.”

Intuïtief eten is niet geschikt voor mensen die in hun achterhoofd de wens blijven koesteren om af te vallen. “Ik sprak laatst een vrouw die intuïtief wilde gaan eten, maar ook een trouwjurk had waar ze in wilde passen. Dat gaat niet samen”, aldus Berkenpas. 

Ze heeft een centrum opgericht voor intuïtief eten, om mensen in het proces te begeleiden. “Een fijne relatie opbouwen met eten is persoonlijk en voor iedereen anders. De ene cliënt wil meer rust ervaren rond voeding, de ander wil eten niet langer als copingmechanisme gebruiken voor problemen. Eten moet voor iedereen weer leuk zijn.”

In het leven van Saskia Koopman is de drop terug. Al voelt ze geen behoefte meer om de hele zak in een keer achterover te kieperen. “Als ik het wil, mag het, maar het gebeurt niet. Ik ben me veel bewuster wanneer ik vol zit. Jezelf overvol eten voelt niet prettig.” Koopman helpt zelf ook andere mensen hun dieetbril af te zetten. Ze volgde er een online opleiding van Evelyn Tribole voor. “Je leven wordt zoveel beter als je het ideaalplaatje van dat slanke lijf kunt loslaten.”