Zowat één op de tien volwassen Belgen heeft een alcoholprobleem. Wanneer wordt het tijd om aan de noodrem trekken?
De WHO definieert overmatig gebruik van alcohol bij gezonde mannen als meer dan 21 standaardglazen per week of meer dan 5 standaardglazen per keer, en bij gezonde vrouwen als meer dan 14 glazen per week of meer dan 3 per keer. Heeft u op een avond uw maximale quotum opgesoupeerd, dan drinkt u volgens het NIGZ beter 48 uur niet, om uw lichaam te laten recupereren.
Problematisch alcoholgebruik betekent niet noodzakelijk dat iemand afhankelijk is van alcohol, maar er is wel al een sterk vergroot risico op meer dan tweehonderd aandoeningen en verwondingen, waaronder tal van kankers, hart- en vaatziekten en een verminderde potentie, terwijl de voordelen van matig drinken verwaarloosbaar zijn en alleen gelden voor wie ouder is dan dertig. Alcohol is bovendien een uitgesproken risicofactor voor een geslaagde zelfmoord. Daarin spelen volgens zowel Geert Dom als psychiater Arnt Schellekens van Radboud umc in Nijmegen biologische en psychosociale factoren een rol. ‘Alcohol doet de zelfcontrole afnemen, waardoor dronken mensen impulsief sterker handelen dan wanneer ze niet onder invloed zijn’, vertelt Schellekens. ‘Bovendien lokt een overdaad aan alcohol depressies en suïcidale neigingen uit’, vult Dom aan.
Het advies om het enkele dagen per week zonder alcohol te doen, heeft echter weinig te maken met het risico op hart- en vaatziekten, kanker of hersenschade, maar is er vooral op gericht verslaving te voorkomen. ‘Wie dagelijks drinkt, verglijdt makkelijker in een verslaving’, zegt Geert Dom, expert verslavingspsychiatrie aan de Universiteit Antwerpen. Waarom en vanaf wanneer iemands drinkgedrag problematisch wordt, is moeilijk te zeggen.
Alcoholverslaving is erfelijk
Niet alleen de leefomgeving speelt een rol. ‘De mate waarin iemand gevoelig is voor verslaving is voor 50 tot 70% genetisch bepaald’, vertelt Dom. ‘Mensen die neigen naar problematisch alcoholgebruik hebben vaak minder dopaminereceptoren in het beloningscentrum in de hersenen. ‘Natuurlijke beloningen’ zoals lekker eten en seks, die tot een verhoogde dopamineproductie leiden, verschaffen hen daardoor minder genot dan iemand met veel receptoren. Alcohol en andere drugs doen veel grotere hoeveelheden dopamine vrijkomen en hebben daarom wel een sterk belonend effect.’ Ook wie als jongere van nature goed tegen alcohol bestand blijkt en anderen ‘onder tafel kan drinken’, loopt een verhoogd risico op problematisch gebruik op latere leeftijd.
De grens tussen normaal en problematisch gebruik is niet scherp te trekken. ‘Maar wie geregeld meer drinkt dan de richtlijnen, merkt dat zijn behoefte aan alcohol toeneemt, vaak kampt met zware katers, black-outs, slaapproblemen en andere vage klachten, moet zich vragen stellen’, zegt Dom.
In studies naar de schadelijke effecten van verschillende drugs voor gebruiker en maatschappij, eindigt alcohol vaak bovenaan, samen met crack en heroïne. Die zijn weliswaar nog ongezonder en verslavender, maar de maatschappelijke schade als gevolg van alcoholgebruik ligt veel hoger – denk onder meer aan alcoholgerelateerde misdrijven, geweld, werkverzuim, familiale problemen en kosten voor de gezondheidszorg. ‘Alcohol is een geval apart’, zegt Jan Tytgat van het laboratorium voor toxicologie aan de KU Leuven. ‘Enerzijds slaagt de meerderheid van de bevolking erin om er verantwoord mee om te springen, wat bijvoorbeeld bij heroïne onmogelijk is. Anderzijds denk ik dat mocht je vandaag alcohol uitvinden, je het niet op de markt zou kunnen krijgen.’
Gebrek aan hulpverlening
Volgens het rapport van het KCE vindt slechts één op twaalf problematische alcoholgebruikers hulp. Er zijn hiervoor drie mogelijke verklaringen.
* Alcoholgebruik maakt deel uit van het dagelijkse leven. Overmatig alcoholgebruik wordt daarom pas als problematisch (h)erkend wanneer iemand zich hinderlijk gaat gedragen. En dan krijgt iemand vaak zelf de schuld van het probleem, waardoor die zich schaamt en het probleem ontkent.
* Veel zorgverleners vinden het moeilijk om het probleem te herkennen, het met een patiënt te bespreken en gepaste hulp te bieden.
* Mensen met een problematisch alcoholgebruik ontkennen vaak het probleem. Ze denken dat ze het wel zelf de baas kunnen, schamen zich, of hebben geen tijd of geld voor een behandeling.
Het KCE pleit in het rapport voor een alcoholplan waarbij mensen bewust worden gemaakt van de risico's en de gevolgen van bovenmatig alcoholgebruik, zorgverleners vaker behandelingsmogelijkheden aanreiken en de dekking van alcoholgerelateerde gezondheidsproblemen door hospitalisatieverzekeringen wordt gestopt. (ddc, ev, kv)
