Zijn wortelen écht goed voor je ogen?

“Eet je worteltjes op, Marie, daar krijg je goede ogen van.”

"Wie zegt dat?”

“Heb jij ooit een konijn met een bril gezien?”

We kennen het allemaal wel. Maar klopt dat ook? Ga je van die oranje dingen beter zien?

De oranje kleur van wortelen komt van een natuurlijke kleurstof: bètacaroteen (E160)¹. Een andere naam voor deze kleurstof is ‘provitamine A’ en daarmee hebben we het belangrijkste gezegd: je lichaam maakt van dat oranje kleurtje vitamine A (ook wel ‘retinol’ genoemd).

In ons oog zitten lichtgevoelige cellen^2,3. Ze kunnen licht omzetten in signalen die via de zenuwen naar onze hersenen gaan. Sommige van deze cellen (‘kegeltjes’) zijn verantwoordelijk voor dagzicht en kleuren. Andere (‘staafjes’) werken niet bij vol daglicht, maar worden actief bij schemerlicht. Zowel kegeltjes als staafjes bevatten lichtgevoelige pigmenten (fotopigmenten). Dit zijn moleculen die veranderen als het juiste licht erop schijnt. Ieder pigment bestaat uit twee delen: 1 al dan niet kleurgevoelig deel en 1 stukje ‘retinal’. Zoals je wellicht van de naam al had afgeleid, wordt retinal gemaakt van retinol of vitamine A.

Wanneer het licht door de ooglens binnenvalt op de lichtgevoelige pigmenten, veroorzaakt dit een cascade van reacties. Hierbij speelt retinal een hoofdrol: Door de energie van het licht, draait deze molecule en veroorzaakt na een reeks van andere reacties een hyperpolarisatie. Daardoor wordt er een signaal gegeven aan de zenuwen, dat vervolgens in de hersenen correct vertaald wordt.

Dus, retinal is ontzettende belangrijk voor de werking van je ogen. Retinal wordt gemaakt van vitamine A (retinol), wat gemaakt wordt van bètacaroteen^1–3. En dat is nu toevallig dé molecule waardoor worteltjes oranje zijn! Mama had gelijk: worteltjes zijn goed voor de ogen. Hoewel… het verhaal is iets ingewikkelder.

Wanneer we denken aan ‘goed voor de ogen’, denken we vooral aan de meest voorkomende oogafwijkingen die vaak leiden tot het dragen van bril of lenzen: bijziendheid of verziendheid.

Bijziendheid (myopie) betekent dat je dichtbij wél goed kunt zien, maar veraf niet. Verziendheid (hypermetropie) is het tegengestelde: iets dichtbij lezen gaat moeilijk, maar het verkeersbord verderop is geen probleem. Voor de worteltjes-fans is het wellicht een teleurstelling: deze afwijkingen hebben niets te maken met retinal en kunnen dus ook niet genezen worden door een extra dosis vitamine A. Ze zijn het gevolg van een vervormde oogbol en/of lens. Doordat de oogbol te lang of te kort is, valt het invallend beeld niet netjes op het netvlies, maar ervoor of erachter (zie figuur 1). Dit geldt ook wanneer de ooglens te plat of te bol is. Het effect dat je krijgt is dat van een onscherpe projector: het beeld valt niet correct op het beamerscherm en is hierdoor onscherp. Door een extra lens (bv. met een bril, zie onderste helft van figuur 1) toe te voegen, kan je dit corrigeren en valt het beeld wel weer netjes op het netvlies: je ziet weer scherp.

Zoals ik reeds hierboven vertelde, kunnen we kleuren zien met de kegeltjes in ons oog. We hebben drie soorten kegeltjes, afhankelijk van welk fotopigment erin zit: 1 blauw-gevoelige soort, 1 groen-gevoelige soort en 1 rood-gevoelige soort. Wanneer 1 van deze soorten niet of minder goed werkt, ben je kleurenblind. Ook dit heeft dus niets te maken met vitamine A en kan niet ‘genezen’ worden met een extra dosis worteltjes.

Kunnen we dan helemaal niets genezen met worteltjes? Wel, eigenlijk niet. Of toch wel. Kijk, het is eigenlijk zo dat een overdosis vitamine A je ogen niet baat, maar dat een tekort aan vitamine A ze wel schaadt^1–3. Een vitamine A deficiëntie  leidt in eerste instantie tot nachtblindheid. Dit kan opgelost worden door extra vitamine A toe te dienen. Dat is belangrijk, want een aanhoudende deficiëntie kan leiden tot permanente schade aan het oog. Het goede nieuws: een vitamine A tekort is zeldzaam in de geïndustrialiseerde wereld. Het slechte nieuws: vooral in armere streken is dit de voornaamste oorzaak van blindheid, ook voor kinderen, hoewel het dus helemaal niet zo moeilijk te voorkomen is! Misschien herinner je je de controverse enkele jaren geleden in de Filipijnen: een groep protesteerders brandde daar een veld zogenaamde ‘gouden rijst’ af. Dit is rijst die genetisch gemodificeerd is zodat het meer bètacaroteen bevat, om zo de kinderblindheid in die streken te verminderen. De GMO-tegenstanders hadden daar echter geen oren naar.

Voor we allemaal extra vitamine A supplementatie gaan nemen -just in case- dient er nog iets gezegd te worden over de toxiciteit¹. Vitamine A is 1 van de 4 vitaminen die vet-oplosbaar zijn in plaats van water-oplosbaar. Concreet betekent dit dat een overdosis opgeslagen wordt in je lichaam, terwijl je een ‘overdosis’ vitamine C bijvoorbeeld gewoon kan uitplassen. Teveel vitamine A (‘hypervitaminose A’) leidt tot botfracturen, botmisvormingen en interne bloedingen. Het is dus belangrijk om niet zomaar op eigen houtje vitamine A supplementen te slikken. Kunnen we dan teveel worteltjes eten? Wel, neen. In worteltjes zit geen vitamine A. Daar zit bètacaroteen in. En dat is dus niet gevaarlijk! Wanneer je lichaam voldoende vitamine A heeft, zal het de bètacaroteen niet langer omzetten in vitamine A. Wees dus maar niet bang: met worteltjes eten is niets mis!

In wortels zit bètacaroteen, wat in het lichaam omgezet wordt in vitamine A (retinol). Dit wordt dan weer omgezet in retinal, wat belangrijk is om te kunnen zien. Te weinig vitamine A leidt tot (nacht)blindheid. Heel veel bètacaroteen is echter niet beter dan voldoende bètacaroteen: zolang er geen vitamine A tekort optreedt, kan je je ogen niet verbeteren met het eten van wortelen. Wortelen zijn dus goed voor je ogen als je onvoldoende vitamine A uit andere bronnen haalt.

Ook wie bijziend of verziend is, moet ik teleurstellen: dit komt door een afwijkende vorm van je ooglens en/of oogbol en kan je niet ‘genezen’ met vitamine A! En ook kleurenblindheid wordt niet opgelost met het eten van worteltjes. Dus wie weet: misschien draagt Stampertje wel lenzen…

1.         Niewold, T. Nutrition and Metabolism. (2018).

2.         Bultynck, G. Human Physiology - part I. (Acco, 2018).

3.         Petersen, O. H. Human Physiology. (Blackwell Publishing, 2007).

4.         Wikipedia.