Tot 20 mei loopt er in het Mundaneum in Mons een tentoonstelling over cryptografie. Een verslag.
José de Bronckhorst, baron van Gronsfeld, was een Belgisch diplomaat die zich ook bezighield met cryptografie. Het cijfer van Gronsfeld is naar hem genoemd. Het dateert van 1734. Deze methode om boodschappen te versleutelen is in essentie een Caesarcijfer, maar iets moeilijker gemaakt: bij een Caesarcijfer wordt elke letter van het te versleutelen bericht vervangen door de letter een vast aantal plaatsen verder in het alfabet, bijvoorbeeld: A wordt E, B wordt F, C wordt G. Het Vigenèrecijfer (uit 1553) is daar een verbeterde variant van:
Daar hoort een sleutelwoord bij dat onder de letters van de te versleutelen boodschap wordt geplaatst. Als het sleutelwoord korter is dan de boodschap, dan wordt het sleutelwoord gewoon een aantal keren herhaald. Elk van de letters van het sleutelwoord staat dan voor een Caesarversleuteling.
De aanpassing gedaan door onze landgenoot was de volgende: in plaats van met een sleutelwoord wordt er gewerkt met een sleutelgetal dat herhaald wordt. Elk cijfer van dat getal geeft aan hoeveel plaatsen in het alfabet de te versleutelen letter verschoven wordt.
Het cijfer van Gronsfeld wordt bijvoorbeeld gebruikt in een minder bekend boek van Jules Verne, uit de reeks Wonderreizen, gepubliceerd in 1881. De Nederlandse vertaling heeft de titel: Eene vlotreis. Achthonderd mijlen op de Amazone:
Al op het eerste blad verschijnt een gecodeerde boodschap:
En de tekst gaat zo verder:
L'homme qui tenait à la main le document, dont ce bizarre assemblage de lettres formait le dernier alinéa, resta quelques instants pensif, après l'avoir attentivement relu.
Le document comptait une centaine de ces lignes, qui n'étaient pas même divisées par mots. Il semblait avoir été écrit depuis des années, et, sur la feuille d'épais papier que couvraient ces hiéroglyphes, le temps avait déjà mis sa patine jaunâtre.
Mais, suivant quelle loi ces lettres avaient-elles été réunies ? Seul, cet homme eût pu le dire. En effet, il en est de ces langages chiffrés comme des serrures des coffres-forts modernes : ils se défendent de la même façon. Les combinaisons qu'ils présentent se comptent par milliards, et la vie d'un calculateur ne suffirait pas à les énoncer. Il faut le "mot" pour ouvrir le coffre de sûreté ; il faut le "chiffre" pour lire un cryptogramme de ce genre. Aussi, on le verra, celui-ci devait résister aux tentatives les plus ingénieuses, et cela, dans des circonstances de la plus haute gravité.
Je vindt de delen van het boek die over het ontcijferen van de code gaan hier.
300 jaar lang werd gedacht dat het Vigenèrecijfer onbreekbaar was. Maar rond 1850 werd het gekraakt door Charles Babbage en door Friedrich Kasiski, onafhankelijk van elkaar. Dat was meteen ook het einde van het cijfer van Gronsfeld. Jules Verne was hiervan blijkbaar niet op de hoogte, want in het boek wordt op een andere manier gewerkt.
In het Mundaneum in Mons loopt tot 20 mei een tentoonstelling over de geschiedenis van de cryptografie. José de Bronckhorst is een van de vele figuren die je daar ontmoet. Het is een mooi geïllustreerde tentoonstelling in een erg leuk kader: het Mundaneum huisvest de Encyclopedia Universalis Mundaneum, een initiatief van Paul Otlet en Henri La Fontaine. Het bestaat uit een enorme collectie fiches. Het had de ambitie om alle kennis van de hele wereld te verzamelen, onder al zijn vormen (boeken, geschriften, iconografie, kranten, tijdschriften, enz.) en deze te verwerken tot een Universeel bibliografisch repertorium. Een aanrader! Hier vind je nog enkele sfeerbeelden.
