Historische Pandemieën en Hedendaagse Misconcepties: ‘Make-Up of the City’

Hetzelfde geldt voor het beeld dat vaak in de populaire media wordt opgehangen van de middeleeuwse en andere historische samenlevingen als een smerige smeltkroes van ziektes, geregeerd door bijgeloof. In de realiteit hadden middeleeuwse Europese steden heel wat voorschriften met betrekking tot de openbare hygiëne die strikt en regelmatig werden opgelegd in de hoop de maiori sanitate hominum of de gezondheid van het grootste deel van de bevolking, te vrijwaren.

Middeleeuwse mensen waren zich goed bewust van de link tussen een gebrek aan netheid en de verspreiding van ziektes en handelden daar ook naar. Ze geloofden in een concept dat nu gekend is als miasmatheorie, dat stelt dat ziektes worden veroorzaakt en zich verspreiden via slechte of bezoedelde lucht. Hoewel het verkeerd was, verklaarde dit concept wel waarom bedorven eten kon resulteren in gezondheidsproblemen, waarom riolen en industrieel afval ziekten konden veroorzaken en waarom het inademen van dezelfde lucht als een ziek persoon tot verdere verspreiding van een aandoening kon leiden.

Er werden dan ook vele maatregelen genomen in middeleeuwse steden die tot doel hadden de netheid in zowel publieke als private ruimtes te verzekeren. De huizen van zieke mensen werden in quarantaine geplaatst en soms zelfs verzegeld om ervoor te zorgen dat wie in contact was gekomen met de zieke geen anderen kon besmetten. Het is bekend dat mensen die aan lepra leden systematisch werden afgeschermd van de rest van de gemeenschap, wat illustreert dat mensen zich tijdens de Middeleeuwen goed bewust waren van het heilzame effect dat isolatie had op de verspreiding van ziektes. Wie de quarantaine niet respecteerde, werd soms zwaar gestraft door de gemeenschap, zoals we ook zien in enkele plaatsen vandaag. Klik op een krantenkop om het artikel te lezen:

Dokters en chirurgen waren een gebruikelijk zicht in grote steden en ondanks hedendaagse veronderstellingen beperkte hun expertise zich allerminst tot de welgekende techniek van het aderlaten. De 14^e-eeuwse chirurg Jan Yperman schreef bijvoorbeeld over remedies voor breuken, wonden, scheurbuik, tinnitus en zelfs over een buis voor de slokdarm die gebruikt kon worden voor kunstmatige voeding.

Zoals zijn naam al aangeeft, kwam Jan Yperman uit de stad Ieper. Als een lakenproducerend centrum vermaard over heel Europa en vooral populair bij de Italianen, Fransen en Engelsen, trok Ieper mensen aan uit alle hoeken van het continent. Ieper had vermoedelijk zo'n 30.000 inwoners in de dertiende eeuw, wat het één van de grootste steden van toenmalig Europa maakte. Die grootstad zond in de veertiende eeuw Yperman naar Parijs, toen het meest gereputeerde kenniscentrum in Noord-Europa, om geneeskunde en chirurgie te studeren. Die studies kon hij vervolgens ten dienste van de gemeenschap in Ieper stellen. Ondanks Iepers omvang en haar rol als een internationaal handelscentrum, is weinig geweten over de samenstelling van de Ieperse bevolking of de reden waarom ze haar leidende positie kwijtspeelde in latere eeuwen. Dat gebrek aan historische informatie heeft veel te maken met de bijna volledige vernietiging van Ieper en de omliggende regio tijdens de Eerste Wereldoorlog, toen ook de Ieperse stadsarchieven in vlammen opgingen.

De Vrije Universiteit Brussel heeft onlangs the Make-Up of the City, een nieuw interdisciplinair onderzoeksproject, gelanceerd met als doel een diepgaande analyse van de inwoners van Ieper door de tijd heen te maken. Het project loopt van 2019 tot 2024. Het zal de beperkte historische informatie over middeleeuws Ieper aanvullen met archeologische gegevens uit het begrafenisdossier. We zullen de skeletresten analyseren van meer dan 1.200 personen die leefden en stierven tussen de 12de en 16de eeuw, wat een licht werpt op de gezondheid, het dieet en de geografische oorsprong van de bevolking van de stad.

Door middel van demografische analyses van de bevolking van Ieper zullen we in staat zijn om sterftepieken te vinden - die een weerspiegeling zijn van crisistijden zoals epidemieën en wijdverspreide hongersnood - en uit te leggen wat de oorzaak is van elk van deze pieken.

Ons project zal ook onderzoeken of bepaalde mensen vatbaarder zijn voor ziekten dan anderen en wat de redenen hiervoor kunnen zijn.Er wordt verondersteld dat sommige mensen vatbaarder zijn voor ziekten door genetische aanleg of door externe factoren zoals leeftijd, geslacht, voeding, levensomstandigheden en/of sociaal-economische status. Op dit moment zien we vergelijkbare discussies over de vraag of de impact en de ernst van COVID-19 afhankelijk is van factoren als leeftijd, geslacht, gezondheidstoestand, leefomstandigheden en sociaaleconomische status. De studie van epidemieën uit het verleden en de impact van de ziekte in de loop van de tijd is essentieel om manieren te vinden om toekomstige uitbraken te voorkomen en het aantal risicogroepen te beperken.

Bioarcheologie heeft al essentiële nieuwe inzichten voortgebracht in de oorsprong en de verspreiding van bacteriële en virale ziekten zoals de builen- en de longpest, lepra, TBC, cholera, malaria en griep. De studie van archeologische populaties is van specifiek belang voor epidemiologisch onderzoek: het is immers moeilijk om grote aantallen mensen te vinden in moderne populaties die aan bepaalde ziekten hebben geleden zonder tussenkomst van moderne medische technieken zoals antibiotica, bestraling en chirurgische ingrepen. Hedendaags Europa mag dan wel verlost zijn van de pest, TBC en lepra maar deze aandoeningen komen nog steeds voor, soms op grote schaal, in andere delen van de wereld. Projecten zoals the Make-Up of the City zijn essentieel om hun effecten en verspreiding te bestuderen en kunnen bijdragen tot een beter begrip en een betere behandeling van deze ziekten.

Wil je meer weten over the Make-Up of the City? Je kan ons vinden op www.makeupofthecity.com