Nog niet zo heel lang geleden waren paarden het snelst mogelijke vervoermiddel. Toch was tot nu toe niet bekend hoe paarden, eens gedomesticeerd, zich over Europa en Azië verspreidden. Een genetische analyse werpt nieuw licht op die expansie.
De voorouders van de hedendaagse paarden werden gedomesticeerd op de Pontische steppe, de uitgestrekte graslanden ten noorden van de Zwarte Zee en de Kaspische Zee. Vermoedelijk hield men aanvankelijk paarden voor hun vlees en melk en pas later als rijdier. Wanneer het houden van paarden Europa bereikte, was bleef tot nu toe een open vraag.
Een internationaal team onder leiding van onderzoeker Pablo Librado (Instituut voor Evolutionaire Biologie, Barcelona) analyseerde archeologische overblijfselen van paarden uit de Pontische steppe, en uit Oost- en Centraal-Europa. Via die laatste regio kwam het gebruik van paarden naar Europa. Op basis van de archeologische data voorhanden, verzamelde Librado 475 genetische profielen van paarden uit de prehistorie.
Om inzicht te krijgen in de verspreiding van paarden keek Librado naar drie indicatoren. Eerst ging hij na hoe de voorouders van moderne paarden zich verspreidden vanuit de Pontische steppe, waar de eerste domesticatie plaatsvond. Met de genetische data van prehistorische paarden voorhanden reconstrueerde hij de paardenpopulatie van het derde millennium voor Christus om na te gaan op welk punt het fokken van paarden op grote schaal doorbrak. Tenslotte ontdekte Librado een belangrijke verschuiving in het tempo waarop paarden zich voortplantten.
'De snelle expansie van gedomesticeerde paarden bracht een fundamentele shift in menselijke mobiliteit met zich mee'
'We vertrokken van de vraag hoe het kon dat zo'n 4200 jaar geleden de vroege paardenpopulatie plots toenam, en zich in sneltempo verspreidde vanuit de regio waar domesticatie oorspronkelijk plaatsvond,' aldus Librado. 'Nu weten we het antwoord: de mens slaagde erin de snelheid waarmee de paarden zich voortplantten te verdubbelen. Het interval tussen generaties werd bijna gehalveerd. Daarin ligt de sleutel tot de snelle expansie van gedomesticeerde paarden. En die bracht weer een fundamentele shift in menselijke mobiliteit met zich mee.'
Paarden pas later
De tijdslijn die Librado naar voren schuift over de verspreiding van paarden ondergraaft een belangrijke aanname over de zogenoemde Indo-Europese migratie. Die migratiegolf van volkeren vanuit de Pontische steppe richting Europa en delen van Azië vond zo'n vijfduizend jaar geleden plaats. Ze bracht de proto-Indo-Europese talen naar Europa, de voorlopers van veruit de meeste talen die vandaag in Europa gesproken worden. Men ging ervan uit dat hun snelle opmars steunde op hun beheersing van paardrijden. Maar de latere datering van de expansie van gedomesticeerde paarden spreekt dat nu tegen.
Alle hedendaagse gedomesticeerde paarden stammen af van de populatie paarden van de Pontische steppe. Het team vond echter nog een tweede plek waar domesticatie plaatsvond. 'De Botai-cultuur in het noorden van Centraal-Azië steunde sterk op paardenvlees en melk. Het lijkt erop dat ook zij zo'n 5500 jaar geleden paarden wisten te domesticeren, waarschijnlijk omdat paarden in het wild overbejaagd raakten. De Botai-cultuur kende echter een sedentaire levenswijze, waardoor deze populatie gedomesticeerde paarden zich nooit wist te verspreiden.'
