Tijdens de hoogtijdagen van het Romeinse Rijk lag de atmosferische loodvervuiling zo hoog dat het gemiddelde IQ twee tot drie punten afnam. Dit effect liet zich voelen tot buiten de grenzen van het rijk.
Beeld: Detail van een Romeinse, zilveren schaal met daarop episodes uit het leven van Achilles.
Tijdens de hoogdagen van het Romeinse Rijk lag de atmosferische loodvervuiling zo hoog dat het gemiddelde IQ twee tot drie punten afnam. Dit effect liet zich voelen tot buiten de grenzen van het rijk.
Milieuvervuiling was niet echt een bekommernis van de Romeinen. Het mijnen en bewerken van lood, een veelgebruikt maar behoorlijk toxisch metaal, joeg enorme hoeveelheden looddeeltjes de lucht in. Ook zilver droeg in belangrijke mate bij aan atmosferische loodvervuiling. Dat werd vaak gewonnen uit galeniet, een mineraal dat zowel zilver als lood bevat.
Via de wind verspreidde het lood in de lucht zich over Europa, tot in het poolgebied. Daar sloeg het neer in het ijs, als getuige van een eerste grootschalige milieuvervuiling. Om een beeld te krijgen van de impact destijds, analyseerden onderzoeker Joe McConnell en zijn team van het Ice Core Laboratory (Desert Research Institute, Nevada) een aantal ijsstalen, en hielden de data over de aanwezigheid van lood naast hedendaagse studies over de gezondheidseffecten van lood.
'De effecten van de loodvervuiling waren voelbaar tot over de grenzen van het rijk'
'Ons onderzoek is gebaseerd op drie ijskernen, twee uit Groenland en eentje uit Rusland. Met behulp van referentiedata gelieerd aan vulkaanuitbarstingen konden we de verschillende ijslagen mooi dateren. We zochten naar de aanwezigheid van een dertigtal elementen, met lood als focus. Dat leverde een accurate resolutie op die de neerslag van looddeeltjes haast per jaar weergeeft, en dat voor een periode tussen 500 voor tot 600 na Christus.'
Geschiedenisles uit het ijs
Loodwinning begon al voor het Romeinse tijdvak, maar neemt een vlucht met de expansie van het rijk. De schommelingen in de hoeveelheid lood komen mooi overeen met wat de geschiedenis leert, vertelt McConnell. 'Er is een dramatische terugval rond 100 voor Christus, als de republiek in een crisis belandt. Nadat keizer Augustus zijn macht consolideert, het begin van de zogenoemde Pax Romana, bereikt loodvervuiling hoge en stabiele niveaus, om later weer af te nemen.'
Recentere lagen in de ijsstalen laten zien dat de atmosferische loodvervuiling tijdens het Pax Romana toch nog zo'n' veertig keer lager lag dan in de jaren zeventig, het decennium voordat strengere regulering loodvervuiling terugdrong. Maar McConnell maakt geen expliciete vergelijking tussen beide periodes. 'Looddeeltjes slaan relatief snel neer. De bronnen van loodvervuiling tijdens en na de industriële revolutie lagen een stuk noordelijker dan tijdens het tijdperk van de Romeinen. Dichter bij het poolgebied dus, wat maakt dat er meer lood neersloeg.'
Lood is erg toxisch, en veroorzaakt een hele reeks gezondheidsproblemen, zoals geheugenverlies of hart- en vaatziektes, en heeft een negatieve impact op intelligentie. Op basis van studies over gezondheidseffecten van hedendaagse loodvervuiling kwam McConnell tot de conclusie dat de atmosferische loodvervuiling een daling van twee tot drie punten op het IQ van de gemiddelde Romein tot gevolg had.
Loden speelgoed
'Dat lijkt niet bijzonder veel, maar over de hele bevolking genomen is het wel significant. Bovendien vormen de loodwaarden uit het ijs slechts een absoluut minimum. Mensen in de buurt van lood- en zilvermijnen zullen veel meer last hebben ondervonden. Het gaat ook enkel om blootstelling aan lood in de lucht. De Romeinen gebruikten lood in heel wat toepassingen, waaronder waterleidingen, drinkbekers, cosmetica en speelgoed. Ze kwamen dus via verschillende manieren in contact met lood.'
Mijnbouw bereikte tijdens de hoogdagen van het Romeinse Rijk een haast industrieel niveau. Plinius de Oude, auteur van het encyclopedisch werk Naturalis Historia, beschrijft in zijn boeken verschillende types mijnbouw. Daaronder die van Ruina Montium, waarbij men eerst mijngangen groef en die vervolgens vol water liet lopen, om zo bergwanden te verbrokkelen. Tussen de regels door is te lezen hoe groot de ecologische ravage wel was. 'De effecten van de loodvervuiling waren voelbaar tot over de grenzen van het rijk,' aldus McConnell. 'Zeker omdat er over Europa noordoostelijke winden het vaakst voorkomen. Die verspreidden lood vanuit Zuid-Europa over het land van de Germanen tot aan het poolgebied.'
