Het werk van de Griekse arts Galenus domineerde veertien eeuwen lang de geneeskunde. Maar door het kopiëren van zijn boeken slopen er fouten in de tekst. Om een beter beeld te krijgen van de originele beschrijvingen, werden een aantal van zijn experimentele dissecties opnieuw uitgevoerd.
Beeld: Galenus voert een dissectie uit op een varken. Detail van de titelpagina van de Galeni Opera Omnia (Venetië, 1550). Credit: Reynolds-Finley Historical Library, the University of Alabama at Birmingham.
Claudius Galenus leefde in de tweede eeuw na Christus. De Grieks-Romeinse arts hechtte veel waarde aan observaties en experimenten, en schreef die op in een reeks boeken. Een van zijn belangrijkste werken, de Anatomicis administrationibus (Over Anatomische Procedures), bevat een aantal gedetailleerde beschrijvingen van dissecties die Galenus uitvoerde. Zijn werk gold veertien eeuwen lang als het medisch standaardwerk en lag aan de basis van de medische praktijken in zowel het Middeleeuws Europa als de Arabische wereld.
Maar het handmatig kopiëren van zijn boeken maakte dat er fouten slopen in de tekst. Om na te gaan welke versies het dichts bij het origineel aanleunen, steunen onderzoekers op vergelijkende analyses van overgeleverde tekstfragmenten uit verschillende periodes. ‘Dat is de methode die ik meekreeg,’ vertel classicus Orly Lewis, gespecialiseerd inde geschiedenis van de geneeskunde (Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem). ‘Maar Galenus voerde dissecties uit en beschreef wat hij waarnam. Hij schreef over praktische zaken die je kan zien, kan voelen.’
Om dichter te komen bij de realiteit die Galenus voor zich zag bij het uitvoeren van zijn dissecties, koos Lewis voor een ongebruikelijke methode. Samen met een multidisciplinair team voerde ze enkele van de dissecties beschreven door Galenus opnieuw uit. 'Hij beschrijft in detail de stappen die hij nam tijdens zijn experimenten. Toch merkten we dat hij niet alles meegeeft, en een zekere voorkennis veronderstelt bij zijn lezers.'
Zintuiglijke ervaring
Uit het werk van Galenus koos Lewis om een dissectie van de buikwand, de buikholte en de bijhorende organen opnieuw uitgevoerd op twee varkens. Dat leverde waardevolle informatie op over tekstfragmenten waar experts over twijfelen. 'Een goed voorbeeld is het woord ‘kolon’ dat in manuscripten zowel met een korte omicron als met een lange omega terugkeert. Moderne teksteditoren kozen voor de versie met de korte o, die naar de dikke darm verwijst, maar uit onze dissectie blijkt dat de andere optie die ‘deel van, component’ betekent, in deze context zinvoller is.'
'Zo'n heruitvoering laat ons toe te zien, te voelen en te ruiken wat Galenus en zijn studenten ervoeren'
De heruitvoering leverde evengoed een hele hoop contextuele informatie op over hoe zo'n dissectie mogelijk in zijn werk ging, aldus Lewis. 'Een van de dingen die ons duidelijk werd, is hoeveel water er wel niet nodig was voor zo'n dissectie, zeker die op de buik en het de spijsverteringsorganen. Galenus beschrijft hoe dissecties proper uit te voeren. Ons experiment liet zien dat hij grote en continue hoeveelheden stromend water ter beschikking moet hebben gehad. Het vertelt ons iets over mogelijke locaties, want niet elke plek in Rome had stromend water.'
'Zo'n heruitvoering laat ons toe, te zien, te voelen en te ruiken wat Galenus en zijn studenten ervoeren. Het biedt ook informatie over de praktijk zelf. Hoe stonden studenten opgesteld om te kunnen zien waar Galenus mee bezig was, bijvoorbeeld. Hoeveel mensen konden een sessie bijwonen? Een dissectie is uiteindelijk een hele zintuiglijke ervaring. Die schemert door in de tekst, maar slechts als afspiegeling. Een heruitvoering blaast weer leven in de tekst.'
