De consumptie van cacao bleef niet beperkt tot de hoogste klasse van de samenleving bij de oude Maya's. Ook gewone huishoudens hadden toegang tot deze 'gift van de goden', zo blijkt uit een analyse van archeologische artefacten.
Beeld: De Maya-regengod Chahk afgebeeld op een cacaodrinkschaal.
Voor de oude Maya gold cacao als een heilige plant, met een belangrijke culturele betekenis in ceremonies en rituelen. Archeologen en historici namen aan dat cacao drinken enkel een zaak was van de elite, en onderzoek naar sporen van de drank spitste zich toe op luxueuze drinkvazen, vaak uit grafgiften.
Niemand nam echter de moeite om keramiekfragmenten uit gewone huishoudens te testen op residuen van cacao, aldus professor Anabel Ford. Ford, archeologe aan de Universiteit van Californië, ontdekte in 1983 een heuse stad uit de klassieke Mayaperiode in El Pilar, een site in het grensgebied tussen Guatemala en Belize.
'Ik heb me altijd sterk geïnteresseerd voor de levens van gewone mensen,' vertelt Ford. 'Toen het voorstel kwam om cacaosporen te onderzoeken, leek het me interessant om artefacten uit dat segment van de samenleving te analyseren. Als cacao echt enkel voor de elite was, zouden deze scherven geen sporen mogen bevatten.'
Mixen, opwarmen en serveren
In totaal werden 54 keramiekfragmenten afkomstig van de El Pilar-site tegen het licht gehouden. De chemische analyse van de artefacten spitste zich toe op drie specifieke moleculen, met name cafeïne, theobromine en theofilline. Alle drie gelden ze als biomarkers voor cacao, maar het is de laatste molecule – theofylline – die uitsluitsel biedt over de aanwezigheid van sporen van cacao, omdat enkel cacao residuen van theofylline achterlaat.
Het opsporen van theofylline werd mogelijk door het werk Fords collega Mattanjah de Vries. Zijn specialisatie is de studie van DNA, maar De Vries zag ook mogelijkheden voor de archeologie. 'Een analyse van een eerste scherf liet zien dat de methode werkte. Vervolgens zijn we gaan zoeken naar sporen op scherven van verschillende types keramiek, zoals kommen, kopjes, schalen... We wilden ons niet beperken tot drinkvazen. Cacao onderging een heel bereidingsproces, dus het mixen, opwarmen en serveren moeten allemaal residuen hebben nagelaten in archeologische artefacten. Die sporen bleken inderdaad aanwezig.'
Zetten de resultaten de veronderstelling dat cacao voorbehouden was voor de elite op losse schroeven? Ja en nee, verduidelijkt Ford. 'Kijk bijvoorbeeld naar goud. Het Engels koningshuis bezit een enorme collectie gouden juwelen, maar ook voor gewone mensen is een gouden sieraad een haalbare zaak. Zo was ook met cacao bij de oude Maya. De elite dronk misschien uit waardevollere bekers, maar gewone huishoudens konden zich evengoed cacao veroorloven.'
