Overdag door de Zwinstreek fietsen met de 16e-eeuwse kaart van de Brugse schilder Pieter Pourbus als leidraad. ’s Avonds een huiskamerlezing geven voor het gastgezin waar ik verblijf. Met 'Pourbus Troubadour' wil ik onderzoek en wetenschapscommunicatie dichter bij elkaar brengen.
Landschapsarcheologisch onderzoek in de Zwinstreek
De voorbije vijf jaar heb ik mij voor een doctoraatsonderzoek verdiept in verdwenen middeleeuwse havens in de Zwinstreek. Al snel werd ik daarbij geconfronteerd met de kaart van het Brugse Vrije van Pieter Pourbus, een Grandioos Grensgeval tussen laatmiddeleeuwse schilderkunst en vroegmoderne cartografie. Zowel op vlak van schaal, detailleringsgraad als geografische correctheid is de kaart een unieke bron van landschappelijke en archeologische informatie voor het Zwingebied. Vijf jaar lang is die kaart letterlijk op de achtergrond van mijn onderzoek gebleven, als één van de vele af- en aanklikbare lagen van beschikbare ruimtelijke informatie. Sinds kort heeft de kaart echter de rol op het voorplan opgeëist die haar toekomt. In een nieuw onderzoeksproject aan de Universiteit Gent mag ik de kaart van Pieter Pourbus onderzoeken vanuit landschapsarcheologisch oogpunt, daarbij vooral gebruik makend van een reeks nieuwe technieken uit de digitale cartografie.
Pourbus achterna
Nu dit nieuwe onderzoek bijna één jaar loopt, wordt het tijd om van achter mijn computer te kruipen en mijn eerste bevindingen te testen aan observaties op het terrein. Al enkele maanden speelde ik met het idee om deze terreinwaarnemingen te combineren met huiskamerlezingen, waarbij ik me per fiets zou verplaatsen doorheen het gebied. Inspiratie voor dit concept haalde ik bij de middeleeuwse troubadours die Europa rondreisden om, onder andere, de meest recente nieuwsfeiten te verspreiden, verpakt in een cultureel verantwoord concept. Maar ook moderne troubadours, zoals de singer-songwriters The Bear That Wasn’t of Cello Joe die al fietsend hun muziek tot in de huiskamer brengen, brachten mij op ideeën. Anderzijds las ik in oude rekeningen dat Pieter Pourbus tijdens de 10 jaar die hij aan de kaart werkte, regelmatig meerdaagse veldcampagnes inlaste voor meet-en tekenwerk. Om zo goed mogelijk in de voetsporen van Pourbus te kunnen treden en het landschap te zien dat hij zag, lag het dus voor de hand dat ik zelf ook een veldcampagne op poten diende te zetten. Pourbus gebruikte in 1565 waarschijnlijk paard en kar om zich te verplaatsen en werd vergezeld door wat toen nog een gezel heette om te helpen bij het opmeten. Anno 2018 probeer ik het met moderne equivalenten: een stalen ros om door het landschap te reizen en een tablet om te meten en karteren.
De week van de Zwinstreek
De ideale periode om deze troubadourstocht te organiseren dient zich aan tijdens de Week van de Zwinstreek. Voor het tweede jaar op rij organiseert het IVN in samenwerking met haar partners de gemeente Damme, Knokke-Heist, Maldegem, Sint-Laureins, Sluis, Provincie West-Vlaanderen en Provincie Zeeland een grensoverschrijdend activiteitenprogramma tussen 22 en 30 september 2018. Daarbij worden inwoners, recreanten en ondernemers aangemoedigd om de natuur, geschiedenis en streekproducten van de Zwinregio in de schijnwerpers te plaatsen. Via lokale media en toeristische diensten heb ik van mei tot juli een oproep gedaan naar gastheren en of -vrouwen voor mijn tocht. In ruil voor één nacht kost en inwoon, zal ik een huiskamerlezing geven over mijn onderzoek ik de streek, met een focus op de specifieke plaats waar we ons die avond bevinden. De beslissing of de lezing openbaar is en wie mijn publiek wordt, ligt volledig in handen van de gastgezinnen. De contouren van Pourbus’ kaart bepaalden de zone waarbinnen ik ga fietsen, daarbinnen mocht iedereen zich aanmelden.
Zeven ankers, zeven strofen
Nu de aanmeldingsperiode en het eerste puzzelwerk achter de rug zijn, kan ik met enige trots het traject van mijn zevendaagse troubadourstocht voorleggen. Zoals verhoopt vormen de zeven gastheren - en vrouwen een mix van lokale middenstanders en geïnteresseerde gezinnen. Zo kan ik enerzijds terecht bij de uitbaters van een restaurant, een hostel, een polderhoeve, en vakantiehuisjes, maar anderzijds ook bij enkele jonge en minder jonge gezinnen die meer willen weten over de cultuurhistorie van hun streek. Eén tegenvaller was evenwel dat er amper aanmeldingen uit het Nederlandse Zeeuws-Vlaanderen waren. Bijgevolg zal de fietstocht zich vooral op het westelijke, ‘Vlaamse’ deel van de kaart focussen. Hopelijk zal ik de Zeeuwse zone tussen Cadzand, Aardenburg, Vlissingen en Biervliet in een tweede troubadourstocht kunnen verkennen. Binnen de Vlaamse zone is er op geografisch vlak overigens een quasi-optimale spreiding, met aanmeldingen in Brugge, Blankenberge, Knokke-Heist, Moerkerke, Koolkerke, Damme en Sluis.
Via onderstaande kaart en website kan je alvast de zeven ankerplaatsen ontdekken.
Voor, tijdens en na de tocht zal ik ook via deze blog de lezers van Eos up-to-date te houden. Nestel je dus gerust in mijn digitale wiel, en laat je meezuigen in het zog van Pieter Pourbus’ fascinerende kaart van het Brugse Vrije.
