Vervalsing in naam van de wetenschap

Een Rembrandt-schilderij werd door het Getty Museum nagemaakt om zo de beste techniek te vinden die het onderliggende portret kan blootgeven.

“Oude man in militair uniform”: het schilderij van Rembrandt toont exact wat de titel belooft. Maar onder de verf bevindt zich een onbekend portret. Historici weten dat al jaren maar geen enkele techniek kon tot nu toe het portret duidelijk tonen. Door wie het geschilderd werd en wie het voorstelt is dus nog een raadsel. Om het kostbare schilderij beter te onderzoeken werd dan maar een replica geproduceerd. Die reisde de wereld rond op zoek naar de beste techniek om het onderliggende portret vrij te geven.

Een stagiair van het Amerikaanse Paul Getty Museum, waar het werk zich bevindt, schilderde een zo goed mogelijke kopie gebruik makend van verf met dezelfde chemische samenstelling als het origineel. Eerst met een beetje fantasie het onbekende onderliggende portret en daarna “Oude man in militair uniform” er over heen. De replica belandde in Amerika en Europa en uiteindelijk blijkt röntgen-fluorescentie, toepasbaar via een mobiele scanner, de meest veelbelovende techniek. Deze relatief nieuwe technologie werkt door met röntgenstraling chemische elementen “aan te slaan”, zodat ze even straling afgeven. Door die te meten kunnen de wetenschappers precies weten welke elementen waar in de verflaag zitten en dus welke kleuren de schilder gebruikte.

Matthias Alfeld van de Universiteit Antwerpen werkte aan het onderzoek mee, dat verscheen in het Journal of Analytical Atomic Spectrometry. Eerder deed hij al onderzoek naar schilderijen van Van Gogh. ‘Van Gogh gebruikte verschillende pigmentsoorten voor de lagen van zijn schilderijen, maar Rembrandt meestal dezelfde verven. Dat maakt het bij Rembrandt veel lastiger de onderliggende laag te onderscheiden.’ Hoe en wanneer het echte schilderij onderzocht wordt is nog niet geweten. (tn)