Zeg niet Homo naledi, zeg wel Homo homicidensis?

‘Fossiele vondst: Homo naledi, oeroude verwant van de mens begroef mogelijk zijn doden’ (Reuters). Het sensationele archeologische nieuws dat in september de media haalde, was gebaseerd op een paper waarin paleoantropoloog Lee R. Berger van de Universiteit van de Witwatersrand in Johannesburg een nieuwe mensensoort voorstelde die hij had ontdekt in een grot in Zuid-Afrika, de zogenoemde Dinaledi-kamer.

Van bij het begin waren er redenen om sceptisch te zijn. De leeftijd van de fossielen is nog niet bepaald, dus is het onmogelijk te concluderen waar ze op de evolutionaire stamboom moeten worden geplaatst. De handen, polsen en voeten lijken op die van kleine, moderne mensen, en het volume van het brein leunt aan bij dat van het kleine brein van de australopithecus – zoals dat van Lucy. Het is dus niet duidelijk of deze combinatie op een nieuwe soort wijst, of alleen maar op een variant van bestaande soorten.

In plaats van te publiceren in Science of in Nature – prestigieuze bladen waarin belangrijke vondsten van nieuwe fossiele menselijke resten gewoonlijk worden aangekondigd – maakten de auteurs hun ontdekking openbaar in eLIFE. Dat is een vrij toegankelijke website die niet veel belang hecht aan peerreview. En in plaats van de 1.550 fossielen (behorend tot minstens 15 individuen) zorgvuldig en langdurig te onderzoeken, zoals in de paleoantropologie gangbaar is, werd de analyse al amper anderhalf jaar na de ontdekkingen in november 2013 en maart 2014 gepubliceerd.

Wat mijn scepticisme nog meer aanwakkerde, was het vermoeden van de wetenschapper dat de vondsten een voorbeeld waren van het ‘opzettelijk deponeren van stoffelijke resten’. Wat, zo lazen de media tussen de regels, zou betekenen dat er van een intentionele begrafenis sprake moest zijn. Het was de meest plausibele van vijf volgende hypothesen, zo concludeerden ze. Dat de grot hun woonplaats was, leek onwaarschijnlijk omdat er geen afval is gevonden, en het er zo donker was dat kunstmatig licht nodig was om er te kunnen wonen. Een overstroming kon het ook niet geweest zijn, want er was geen afzettingslaag van grofkorrelig materiaal gevonden in de Dinaledi-kamer. Ook van (een aanval van) roofdieren geen spoor. En dat de mensen omgekomen zouden zijn na een dodelijke val, wordt tegengesproken door de sedimentaire resten die aangeven dat de fossielen over een hele tijdspanne zijn achtergelaten, wat meteen één enkele desastreuze gebeurtenis uitsluit.

Ten slotte is de leeftijd van dertien geïdentificeerde individuen – drie kleine kinderen, drie jonge jongeren, één al wat oudere jongere, één bijna-volwassene, vier jonge volwassenen en een oudere volwassene – heel anders dan die van resten die in andere grotten zijn gevonden en waarvan de doodsoorzaak en de manier waarop ze in de grotten terechtkwamen, wél achterhaald is.

Volgens mij zien de auteurs een bij onze voorouders vaak voorkomende doodsoorzaak over het hoofd – doodslag. Honderden archeologische studies tonen aan dat een flink percentage van onze verre voorouders op gewelddadige wijze om het leven kwam. In zijn in 2011 verschenen werk The Better Angels of Our Nature voegt Steven Pinker daar nog een set data over 21 archeologische vindplaatsen aan toe. Die wijzen op een aandeel van gewelddadig overlijden van ongeveer 15 procent. En een in 2013 in Science verschenen paper zoomde in op 148 episodes van geweld bij 21 rondtrekkende groepen jager-verzamelaars, waarvan meer dan de helft ‘werden begaan door alleen handelende individuen, en bijna twee derde het resultaat was van ongelukken, interfamiliale vetes, executies binnen de eigen groep of competitie tussen individuen, bijvoorbeeld om een vrouw’.

Verder onderzoek van de fossiele resten van de Homo naledi zal rekening moeten houden met geweld (gevechten of moord bij de volwassenen, mensenoffers bij de jongeren) als doodsoorzaak en als verklaring voor het onderbrengen van de resten in de grot. Herinner u dat nadat in 1991 de 5000 jaar oude IJsman Ötzi in een smeltende Oostenrijkse gletsjer was ontdekt, het nog tien jaar duurde vooraleer archeologen tot het besluit kwamen dat hij op gewelddadige wijze om het leven was gekomen. En dat nadat hij minstens twee anderen had vermoord bij wat een clash tussen twee jagende partijen moet zijn geweest. Het is een aspect van onze natuur dat we niet graag erkennen, maar waarmee we wel rekening moeten houden als we op duistere plekken dode lichamen vinden.

Lees ook:

* Biologe Evie Vereecke (KU Leuven) blogde op Scilogs al over de vondsten in de Rising Star grot

* Gezocht: stamboom van de mens

* Sediba, ongeziene mix van aap en mens

____________________________________________________

Tabletdossier

ONZE COMPLEXE STAMBOOM - Evolutie van de mens
 

Paleoantropologen hebben lang gedacht dat de mens afstamt van een chimpanseeachtige voorouder en dat de voorlopers van de mens zich pas later hebben opgesplitst in verschillende takken van mensachtigen die naast elkaar bestonden. Maar recente vondsten tonen aan dat onze voorouders niet de enige mensachtigen waren die er in Afrika rondliepen. Het maakt de samenstelling van onze stamboom (nog) een pak complexer.