1 op 10 Vlaamse jongeren doet aan zelfverwonding

Tien procent van de Vlaamse jongeren geeft toe zichzelf voor de leeftijd van 15 jaar ten minste één keer bewust te hebben verwond. Slechts drie procent van de ouders is zich daarvan bewust. Hoe herken je zelfverwonding en hoe kan je als ouder best reageren?

Klinisch psychologe Imke Baetens (KU Leuven) bevroeg voor haar doctoraat 500 Vlaamse jongeren toen ze 12, 13 en 14 jaar oud waren. Ook 936 ouders werden bevraagd. Een op tien jongeren gaf toe zich in die drie jaar minstens één keer bewust te hebben verwond. Slechts drie op honderd ouders was zich daarvan bewust. Eos stelde zes vragen over zelfverwonding aan haar promotor en klinisch psycholoog Laurence Claes, die tevens ook professor is aan de faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen.

Wat is zelfverwonding?

‘Volgens de definitie is zelfverwonding elk gedrag waarbij directe schade wordt toegebracht aan het eigen lichaam zonder de intentie om zichzelf van het leven te benemen. Het gaat dan bijvoorbeeld over zichzelf krassen, zichzelf slaan, hoofdbonken, wondjes terug open krabben, enzoverder. Het is wel belangrijk om te weten dat zelfverwonding en zelfverminking niet hetzelfde zijn. Zelfverminking of automutilatie is slechts een onderdeel van zelfverwonding waarbij de persoon zijn of haar lichaam letterlijk verandert of mutileert. Daarbij kan je bijvoorbeeld denken aan autocastratie. Maar dat zien we enkel bij zwaardere psychopathologie zoals bijvoorbeeld bij mensen die lijden aan psychosen. Zelfverwonding komt daarentegen ook vaak voor in de algemene populatie.’

Hoeveel Vlaamse jongeren doen aan zelfverwonding en hoeveel ouders zijn zich daarvan bewust?

‘Hoeveel Vlaamse jongeren er aan zelfverwonding doen, weten we niet precies. Dat komt omdat zelfverwondend gedrag vaak stiekem gebeurt. Maar ook omdat vaak pogingen tot zelfmoord onder zelfmutilatie of zelfverwonding worden gerekend. Internationaal zijn er wel statistieken voorhanden die aangeven dat 18% van de adolescenten wel eens experimenteert met zelfverwonding, maar ze gaan daar dan niet altijd mee door. Het percentage personen dat aan zelfverwonding doet varieert natuurlijk ook afhankelijk van de populatie die je in beschouwing neemt. Bijvoorbeeld bij adolescenten met een ernstige eetstoornis stijgt dat percentage naar 25 à 40% en bij patiënten met borderline persoonlijkheidsstoornis zelfs tot 60 à 70%. Omdat zelfverwonding vaak in het geheim gebeurt zijn slechts heel weinig ouders zich ervan bewust. Zeker is dat er meer zelfverwondingsgedrag voorkomt dan men vaak denkt, maar exacte cijfers bestaan er niet.’

Doen meisjes het vaker dan jongens?

'Neen. Er is weinig verschil tussen beide geslachten wat betreft aan- of afwezigheid van zelfverwondend gedrag. We zien wel dat er verschillen zijn tussen meisjes en jongens in de vormen die ze gebruiken. Meisjes snijden zichzelf meer, terwijl jongens zich eerder zelf slaan of hoofdbonken. Meisjes vertonen eerder internaliserend gedrag, ze keren zich in zichzelf. Terwijl jongens vooral externaliserend gedrag vertonen.'

Waarom doen jongeren aan zelfverwonding?

‘Zelfverwonding heeft vaak niet één, maar wel meerdere oorzaken. Mogelijke oorzaken kunnen zijn dat de jongere zich niet goed in zijn vel voelt of dat de jongere een negatief zelfbeeld of lichaamsbeeld heeft. Maar ook gepest worden of een eerder opgelopen trauma kunnen leiden tot zelfverwonding.'

‘Zelfverwondend gedrag kan voor de jongere verschillende functies hebben. Wij als psychologen onderscheiden daarin twee categorieën. Enerzijds zijn er de intrapersoonlijke functies en anderzijds de interpersoonlijke functies. De bekendste intrapersoonlijke functie is de emotieregulatie waarbij de jongeren zich vaak rustiger voelen na de zelfverwonding. Ook wanneer jongeren aan zelfverwonding doen om zichzelf te straffen of om meer controle te krijgen over het eigen leven, spreken we over intrapersoonlijke functies. Wanneer jongeren zelfverwonding gebruiken als een teken van groepsidentiteit of zichzelf verwonden omdat ze zich uitgesloten voelen van een vriendengroep, spreken we over een interpersoonlijke of sociale functie.’

Hoe kan je als ouder zelfverwonding bij je kind opmerken?

‘Zelfverwonding is eigenlijk een non-verbale manier waarmee jongeren willen zeggen dat het niet goed gaat met hen. Signalen die mogelijk wijzen op zelfverwonding zijn dat de stemming van de jongere verandert in negatieve zin of dat de jongere zich afsluit van de omgeving. Jongeren die aan zelfverwonding doen, dragen vaak ook plots meer lange mouwen of versieringen ter hoogte van de armen om littekens te verbergen.’

Hoe kan je als ouder best reageren? Hoe beter niet?

‘Tegen de ouders zeg ik vooral dat ze moeten aangeven dat zelfverwonding bespreekbaar is. Ze moeten hun kind vragen wat het voor hen zo moeilijk maakt waardoor ze aan zelfverwonding gaan doen. Het is daarbij belangrijk dat de ouder zich niet enkel focust op het zelfverwondend gedrag, maar dat hij ook aandacht heeft voor de dingen die wel nog goed lopen. Wat ouders vooral niet mogen doen is beschuldigend reageren of de gevoelens van hun kind minimaliseren.’

‘Men moet wel voorzichtig zijn met het stellen dat bepaalde opvoedingsstijlen zelfverwonding in de hand werken. Zo wordt zelfverwonding door verschillende factoren beïnvloed en kan je niet echt één oorzaak aanduiden. Ik raad ouders aan om hun kind zo goed mogelijk te steunen en niet invaliderend te zijn. Invalidatie betekent dat ouders de emoties van hun kinderen ontkennen door bijvoorbeeld te zeggen dat ze niet flauw moeten doen. Maar uiteindelijk is er maar één iemand die het zelfverwondend gedrag kan stoppen en dat is de jongere zelf.’

Lees ook:

Pijn met pijn bestrijden

Het is moeilijk te begrijpen dat er mensen bestaan die zichzelf moedwillig beschadigen of zelfs verminken. Toch is automutilatie bepaald geen zeldzaam verschijnsel. Misschien fungeert de pijn van de verwonding als een aspirientje voor psychisch leed.