Moleculair bioloog Antonella Fioravanti brak de onverwoestbaar gewaande miltvuurbacterie. Ze opende zo nieuwe pistes om multiresistente bacteriën te bekampen. Het baanbrekende onderzoek levert haar nu de Eos Pipet i.s.m. de Jonge Academie op.
Antonella Fioravanti (VUB-VIB) bestudeert een beruchte jongen: Bacillus anthracis, de bacterie die miltvuur veroorzaakt. De bacterie heeft de – terechte – reputatie zo goed als onoverwinnelijk te zijn, en is daardoor naast een algemene gezondheidsdreiging voor mensen en dieren ook een potentieel bioterreurwapen. Wie de bacterie inademt, ontwikkelt griepachtige symptomen die snel overgaan in interne en externe bloedingen. Al na enkele dagen kan een besmetting tot de dood leiden.
Tegen antrax bestaan wel enkele middelen, maar die zijn weinig effectief. Ook een veilig vaccin is er nog niet. Het probleem is dat de antraxbacterie omhuld is met een uitermate sterk pantser van eiwitten dat niet alleen antibiotica weerstaat, maar ook het immuunsysteem in de luren legt. De zogenoemde S-laag werd al in de jaren 1950 ontdekt, maar daarna liep het onderzoek vast.
Pas begin deze eeuw konden wetenschappers er een gedetailleerde microscopische kaart van maken. Daarop was te zien hoe de eiwitten zich automatisch aan elkaar linken en een soort gel vormen. Die gel bleek daarna zowat ongevoelig voor alle biochemische ingrepen, waardoor het onderzoek stopte.
Fioravanti nam de draad terug op en begon de eiwitstructuur van het harnas vast te leggen, onder andere met x-stralenkristallografie. Ze bracht ook een nieuw wapen in stelling: nanolichaampjes. Dat zijn kleine antilichaamfragmenten uit het bloed van kameelachtigen. ‘We ontdekten dat we onze nanobody’s zo konden afstellen dat ze zich gingen binden aan de S-laag-eiwitten. En meer nog: dat we de eiwitaanmaak konden blokkeren. Gevolg: het hele harnas viel uit elkaar, en daarmee ook de antraxbacterie.’
Dit onderzoek kan ook leiden naar behandelingen van andere virale infectieziekten
De behandeling had indrukwekkende resultaten bij een test met muizen die met miltvuur waren besmet. Alle proefdieren genazen. In juli vorig jaar werd het huzarenstukje breedvoerig uitgesmeerd in het toonaangevende tijdschrift Nature Microbiology. Momenteel zet Fioravanti de behandeling met nanobody’s verder op punt. En ze kijkt ook naar andere pathogenen die over een vergelijkbaar harnas beschikken, waaronder ook enkele multiresistente ziekenhuisbacteriën.
De jury van de Eos Pipet 2020 loofde Fioravanti voor de innovatieve manier waarop ze haar nieuwe antibacteriële therapie ontwikkelde. ‘Dat is een fantastisch resultaat, niet enkel voor de strijd tegen miltvuur, maar ook voor de behandeling van andere aandoeningen die worden veroorzaakt door bacteriën met een soortgelijk pantser. Uiteindelijk kan haar onderzoek leiden tot een nieuwe behandeling voor infecties met dit soort multiresistente bacteriën.
'Onderzoek naar infectieziekten moet prioriteit krijgen, voor het tot een noodsituatie komt'
Antonella Fiorivanti reageerde in een videoboodschap op haar overwinning. 'Het feit dat ik werd genomineerd voor mijn anthrax-onderzoek betekende al heel veel voor mij. Dat ik de Eos Pipet 2020 nu ook win is fantastisch nieuws. Het is een grote erkenning voor mijn onderzoek.'
Het is de eerste keer dat een niet-Belgische wetenschapper de Eos Pipet wint. 'Ik ben een Europese onderzoekster, made in Italy, maar België was de voorbije zes jaar mijn thuis. Hier kon ik mijn droomonderzoek opzetten: het bestuderen van een extreem beruchte bacterie. En kon ik een behandeling vinden voor de ziekte die deze bacterie veroorzaakt: miltvuur.'
Fiorivanti verwijst in haar videoboodschap ook naar de coronacrisis: 'We beleven momenteel een bijzondere, historische tijd, waaruit we veel kunnen leren. Hopelijk is het nu eindelijk duidelijk dat wetenschappelijk onderzoek, zeker naar infectieziekten, een prioriteit moet zijn, voor het tot een noodsituatie komt.'
Met de Pipet bekroont de redactie van Eos, in samenwerking met de Jonge Academie, een jonge, beloftevolle onderzoeker die in Vlaanderen actief is. Een jury van wetenschappers en wetenschapsjournalisten, onder leiding van de Gentse em. prof. Willy Verstraete, nomineerde vijf laureaten en koos ook een winnaar. De lezers van Eos Wetenschap stemden op deze website voor de Publieksprijs.
Jasper Van Assche wint de Eos Pipet publieksprijs
Jasper Van Assche (Universiteit Gent) kreeg de meeste stemmen in de online publiekspoll van de Eos Pipet. De psycholoog voerde onderzoek uit naar de attitudes tegenover etnische diversiteit. Etnische diversiteit roept negatieve gevoelens op bij sommige Vlamingen. Jasper Van Assche formuleert manieren om die houding om te buigen.
Ook Jasper Van Assche reageerde in een videoboodschap. 'Ik wil alle kiezers bedanken. Ik was aangenaam verrast dat ik de meeste stemmen kreeg. Het is een mooie erkenning, niet alleen voor mij maar ook voor de sociale psychologie als wetenschapsdomein.'
'Deze bekroning doet me ook naar de toekomst kijken. Ik wil graag nog achterhalen wat etnische diversiteit doet in onze hoofden. En ik wil ook praktische ingrepen ontwikkelen om van de diverse maatschappij waarin we leven een succesverhaal te maken. Ik hoop dan ook dat ik daarvoor een onderzoeksbeurs kan krijgen.'
