Door immunotherapie voor het eerst in patiënten te combineren met de gentechniek CRISPR, die toelaat precieze wijzigingen in het DNA aan te brengen, hebben wetenschappers een belangrijke stap gezet in de toepassing van CRISPR bij kankertherapie.
Bij immunotherapie worden onze eigen immuuncellen ingezet om kanker te bestrijden. In het vakblad Science meldt een internationaal team wetenschappers dat ze voor eerst met CRISPR bewerkte immuuncellen bij drie patiënten hebben ingespoten. Ze leveren daarmee een eerste aanwijzing voor de haalbaarheid en veiligheid van de aanpak.
De zogenoemde T-cellen zijn de soldaten van ons immuunsysteem, die indringers aanvallen. Tegen kankercellen zijn ze echter niet altijd opgewassen. Wanneer de receptoren op de T-cellen de kankercellen niet als een bedreiging herkennen, schieten de soldaten niet in actie. Immunotherapie is er als het ware op gericht om de soldaten beter te bewapenen, zodat ze de tumor wel aanvallen.
Dat kan onder meer door T-cellen uit het lichaam te halen en ze genetisch te wijzigen, zodat ze uitgerust zijn met een receptor die de kankercellen wel herkent. ‘Die aanpak kampt nog met tekortkomingen’, licht immunotherapie-expert Evelien Smits (UAntwerpen) toe. ‘Het immuunsysteem kan er té actief door worden, met ernstige nevenwerkingen tot gevolg. En de nieuwe receptoren kunnen ook binden met de receptoren die al van nature op de T-cellen aanwezig zijn, eveneens met mogelijke bijwerkingen en een verminderde effectiviteit tot gevolg.’
Gewijzigde soldaten
De wetenschappers melden in Science hoe ze met de genbewerkingstechniek CRISPR drie wijzigingen hebben aangebracht in het DNA van T-cellen. Eerst voegden ze een nieuw gen toe dat codeert voor een nieuwe, specifieke receptor. Door vervolgens met CRISPR twee genen uit te schakelen, zorgden ze ervoor dat de van nature aanwezige receptoren verdwenen, om zo verkeerde bindingen te vermijden. Daarnaast schakelden ze het gen PD-1 uit. Dat werkt als een soort rem op het immuunsysteem dat door kankercellen handig kan worden misbruikt om de soldaten te onderdrukken. De ontrafeling van dat proces was in 2018 nog goed voor de Nobelprijs geneeskunde.
‘Dit doet vermoeden dat we CRISPR kunnen gebruiken om het immuunsysteem te helpen om kanker aan te vallen’ Immunotherapie-expert Evelien Smits (UAntwerpen)
De gewijzigde immuuncellen brachten ze vervolgens terug binnen in het lichaam van drie kankerpatiënten, die op geen enkele andere behandeling meer reageerden. Dat leverde geen mirakels op: één patiënt is inmiddels overleden, en twee zijn erop achteruit gegaan. Maar de techniek staat nog niet op punt en het was in deze fase ook nog niet de bedoeling om de effectiviteit na te gaan. ‘De vraag was vooral hoe het lichaam op die bewerkte cellen zou reageren, en of ze lang genoeg in het lichaam aanwezig zouden blijven om hun werk te doen’, aldus Smits. Dat ze de cellen tot negen maanden later nog in het bloed terugvonden, wijst volgens de onderzoekers op de haalbaarheid van de strategie. Ook het aantal zogenoemde off-target effecten in de T-cellen, waarbij CRISPR op de verkeerde plaats knipt, bleek mee te vallen. Uiteraard zijn er nog langer lopende proeven met meer patiënten nodig om meer duidelijkheid te verschaffen.
‘Dit doet vermoeden dat we CRISPR kunnen gebruiken om het immuunsysteem te helpen om kanker aan te vallen’, zegt Smits. ‘En dat is nodig, want de strategie werkt tot dusver slechts tegen een beperkt aantal kankers.’
