Op de Dag van de Wetenschap hield onze lezingenreeks Grijze Cellen halt in het Gents Universiteitsmuseum (GUM). Eos-redacteur Ilse Boeren sprak er met microbioloog Jeroen Raes (KU Leuven) en biotechnoloog Marjan De Mey (UGent) over de wondere wereld van de micro-organismen.
Marjan De Mey vertelde hoe ingenieurs en biotechnologen steeds nieuwe manieren vinden om bacteriën en schimmels in te zetten als producenten van nuttige stoffen en verwerkers van afval. In de toekomst wordt het nog indrukwekkender. Micro-organismen kunnen bijvoorbeeld de basis vormen voor levende materialen. Stel je voor dat je schoenen blijven groeien terwijl je ze draagt. Het klinkt gek, maar met leer op basis van mycelium (schimmeldraden) kan het. De schoenzolen zouden zich dan kunnen vormen naar je voet. Mycelium kan ook dienen als isolatiemateriaal dat een gat in de isolatie van een woning voelt en het vervolgens dichtgroeit.
Microbioloog Jeroen Raes kreeg na de lezing de meeste vragen. Onze darmflora en de impact ervan op onze gezondheid blijft nu eenmaal één van de populairste thema’s in de wetenschap. Raes vertelde de aanwezigen dat wij in feite een wandelende kolonie bacteriën zijn. ‘Er leven zo’n honderd biljoen bacteriën op en in ons lichaam – dat is een getal met veertien nullen. Tegenover elke menselijke cel in ons lijf hebben we ongeveer 1,2 cellen van bacteriële oorsprong. We zijn dus half mens en half bacterie.’
‘Die bacteriën op en in ons lijf verteren ons voedsel, en tegelijk produceren ze een hele reeks chemische stoffen. Die stoffen kunnen we zelf niet aanmaken, maar zijn wel belangrijk voor de werking van onze darmen en ons immuunsysteem. Het gaat dan over bepaalde vitamines, en een hele hoop stoffen waarvan we nog niet weten waarvoor ze precies dienen.’
‘We mogen ook niet onderschatten hoe belangrijk bacteriën zijn als verdedigingsmechanisme. Ze willen hun plekje in ons lichaam niet delen met indringers. Zo verhinderen ze dat kwaadaardige ziekmakers zich nestelen in ons lichaam. Ze vormen een barrière die op dagelijkse basis honderden of zelfs duizenden infecties tegenhoudt.’
Onderzoekers zoals Jeroen Raes brengen ziektes steeds vaker in verband met een verstoord evenwicht in de darmflora. Patiënten met uiteenlopende aandoeningen, van obesitas over de ziekte van Crohn tot depressie, hebben vaak een sterk verarmde bacteriegemeenschap in hun lichaam.
Het is nog niet altijd duidelijk wat de oorzaak is en wat het gevolg, maar toch kan die bacteriesamenstelling de basis vormen voor diagnoses en behandelingen. ‘We ontdekken steeds meer diagnostische signalen voor ziektes als diabetes type 2 en dikkedarmkanker. En we leren veel over de natuurlijke variatie van de darmflora – tussen individuen onderling, tussen populaties en in de tijd. We kunnen met een grotere betrouwbaarheid op zoek gaan naar zulke merkers. We zijn er nog niet helemaal, maar ik denk dat we binnen de vijf jaar de eerste darmfloragebaseerde diagnostische kits op de markt zullen zien.’
(Lees verder onder de advertentie)
Kennis over de persoonlijke darmflora kan ook op een andere manier bijdragen aan behandelingen. ‘Zo kunnen we op basis van bepaalde darmflora-samenstellingen voorspellen of een kankertherapie kan aanslaan of niet.’
Waarom sommige mensen een sterk verarmde darmflora hebben, is nog niet helemaal duidelijk. ‘Als we de darmflora opvolgen in de tijd, zien we dat de samenstelling ervan over langere tijd gelijk blijft. Het lijkt dus alsof je geboren wordt met een bepaald type darmflora. Het is dus mogelijk dat je helaas de verkeerde kaart hebt getrokken. Maar je darmflora kan ook verstoord zijn, bijvoorbeeld na een antibioticakuur of een ontsteking.’
‘We kunnen de darmflora dan terug naar de gezonde richting duwen. ‘Bij sommige ziektes is het bijvoorbeeld onomstotelijk bewezen dat een fecale transfer werkt. Het gaat om darminfecties zoals met de bacterie Clostridium difficile, die leiden tot een hardnekkige vorm van dikkedarmontsteking en fataal kunnen aflopen. Maar na een darmfloratransplantatie lopen patiënten in bijna 99 procent van de gevallen binnen de twee weken fluitend het ziekenhuis uit.’
Een fecale transplantatie is dus een mogelijkheid met goede resultaten, maar het is ook een extreme ingreep. ‘Een eenvoudiger alternatief voor een fecale transfer is een darmflorapil, een capsule vol darmbacteriën van een gezonde donor. Er bestaan al pillen met een volledige, gevriesdroogde darmflora in poedervorm. Ze zijn een stuk handiger dan een fecale transfer en onderzoekers boekten er al goede resultaten mee. Ik ben er zeker van dat we daarin nog veel vooruitgang zullen boeken.’
