Van bindvliesontsteking tot duizeligheid - een coronabesmetting kan de zintuigen op verschillende manieren treffen.
Rode ogen, suizende oren, gevoeligheid voor licht, en minder goed horen. Het verlies van smaak en reukzin mogen dan wel de meest bekende zintuigelijke symptomen zijn van covid-19, steeds meer onderzoek wijst uit dat ook het gezicht en het gehoor vaak geraakt worden door SARS-CoV-2, het virus dat de ziekte veroorzaakt.
Ruim 10 procent van de mensen die covid krijgen, ondervindt last aan de ogen of oren, zo blijkt uit recente cijfers, en die klachten kunnen lang aanhouden. Onderzoekers proberen te doorgronden hoe het virus onze zintuigen binnendringt. Hun bevindingen geven aan dat we misschien op meer waarschuwingssignalen moeten letten dan koorts, een hoestje of een gewijzigd smaak- en reukvermogen. Ook geïrriteerde ogen en problemen met het gehoor en het evenwicht zouden vroege tekenen van de ziekte kunnen zijn.
De pandemie woedt al bijna twee jaar, maar toch hebben we nog heel wat te leren over hoe het virus ons lichaam en ons zenuwstelsel beïnvloedt, zeggen de experts. Naar het effect van covid op de ogen en oren is het onderzoek nog in volle gang. ‘De bewijslast groeit dat de infectie het zenuwstelsel sterker beïnvloedt dan we eerst dachten’, zegt Lee Gehrke, een moleculair bioloog aan het Massachusetts Institute of Technology.
Virus in het oog
Li Wenliang was een van de eersten die de wereld probeerden te waarschuwen voor covid. De Chinese oftalmoloog uit Wuhan kreeg het virus waarschijnlijk van een patiënt met asymptomatisch glaucoom, een oogaandoening die meestal wordt veroorzaakt door te hoge oogdruk. Dat concludeerden Bhupendra Patel van het John A. Moran Eye Center (University of Utah) en zijn medeauteurs eerder dit jaar na een analyse van het bestaande onderzoek rond de oogsymptomen van covid. In februari vorig jaar overleed Li aan de ziekte. Er zijn nog meer aanwijzingen dat de ogen misschien een rol spelen in de verspreiding van het virus. Al in de begindagen van de pandemie beschreven rapporten rode ogen als een courant symptoom.
Voor wetenschappers was dat geen verrassing. Tijdens de SARS-uitbraak in 2003 troffen onderzoekers in Singapore het virus aan in de tranen van patiënten. En in Toronto lag het risico op infectie hoger bij gezondheidswerkers die hun ogen niet beschermden. Maar covid-19 veroorzaakt opvallende ademhalingsproblemen en andere symptomen, en bovendien sloten de meeste oogartsen de deuren tijdens de lockdowns. Zo zijn de ogen aan onze aandacht ontsnapt, aldus Patel.
Uit de gegevens van het eerste anderhalf jaar van de pandemie blijkt dat zowat 11 procent van de covid-geïnfecteerden, op de een of andere manier last krijgt aan de ogen. Het gaat het vaakst om conjunctivitis, de ontsteking van het bindvlies. Bijna 89 procent van de mensen met oogsymptomen had daar last van. Dat concludeerden onderzoekers in Iran in januari na een meta-analyse van 38 onderzoeken met in totaal 8.219 covid-patiënten.
‘Als je vandaag de dag conjunctivitis hebt, dan doe je er goed aan na te gaan of het covid is’
Andere symptomen zijn droge, rode of jeukende ogen, een wazig zicht, gevoeligheid voor licht en het gevoel dat er iets in je oog zit. Patiënten aan de beademing ontwikkelen vaak chemose, een irritatie waarbij het oogslijmvlies en de oogleden opzwellen of uitpuilen, zegt Patel. Hij vermoedt dat covid in maar liefst een op de drie gevallen de ogen treft, al hoeft dat niet altijd last te geven, zoals bij rode ogen. Sommige oogproblemen zijn trouwens niet zo makkelijk te detecteren. Patel en zijn collega’s werken momenteel aan een onderzoek dat moet bewijzen dat het virus ontstekingen kan veroorzaken in het weefsel achter de oogbal.
Zulke oogsymptomen kunnen zowel vroeg als laat in het ziekteverloop optreden, weet oftalmoloog Shahzad Mian (University of Michigan). Van de 400 patiënten die in maart en april 2020 in Michigan in het ziekenhuis waren opgenomen, zo stelden hij en zijn collega’s vast, vertoonde bijna één op de tien symptomen aan de ogen.
Patiënten kunnen het virus overdragen via het traanvocht, soms zelfs lang nadat ze hersteld zijn van de ziekte. Zo was er een 65-jarige vrouw die in januari 2020 van Wuhan naar Italië was gereisd. Daar werd ze niet veel later met covid opgenomen in het ziekenhuis. Ze had een hoest, een zere keel en een bindvliesontsteking in beide ogen. Na 20 dagen waren haar ogen genezen, maar toch bleek er op dag 27 nog viraal RNA in aanwezig. In Lombardije vonden onderzoekers dan weer SARS-CoV-2 op het oogoppervlak bij 52 van de 91 covid-patiënten die in de lente van 2020 in het ziekenhuis waren opgenomen. Toch was de neuswisser bij sommigen van hen negatief.
Mogelijk kan het virus het lichaam zelfs binnendringen via de ogen, zo blijkt uit onderzoek. Dat kan door in de ogen te wrijven, of via traanvocht of respiratoire druppeltjes die toevallig in het oog terechtkomen. Toen onderzoekers resusapen vorig jaar SAR-CoV-2 in de ogen druppelden, werden de dieren ziek. Zo’n experiment met proefdieren vertelt ons natuurlijk niet of en hoe vaak mensen op die manier besmet raken, maar het virus lijkt zich wel te kunnen vermenigvuldigen in het oogweefsel om daarna zijn weg te vinden naar de bovenste luchtwegen, legt Mian uit. De ogen ‘zouden niet alleen een symptoom, maar ook een toegangspoort voor covid kunnen zijn’, zegt hij.
Maar liefst 6 procent heeft symptomen in de ogen voor er andere aanwijzingen van covid opduiken, aldus Mian. Rode of geïrriteerde ogen kunnen dus verraden dat iemand de ziekte heeft, vooral na een risicocontact of wanneer er ook andere symptomen zijn. ‘Als ouder, als patiënt, en als burger moet je dit dus goed beseffen: als je vandaag de dag conjunctivitis hebt, dan doe je er goed aan na te gaan of het covid is’, zegt hij.
Om de oren
Ook problemen met het gehoor en het evenwicht kunnen wijzen op een infectie met SARS-Cov-2, vertelt audiologe en cognitief neurowetenschapper Zahra Jafari (University of Lethbridge). In een meta-analyse stelden zij en haar collega’s eerder dit jaar bij 12 procent van de covidpatiënten duizeligheid of vertigo vast. Bij 3 procent was er sprake van gehoorverlies, en 4,5 procent had last van oorsuizen, of tinnitus. Een van de hypothesen rond hoe het virus de oren aantast, zegt ze, is dat de ontsteking die het veroorzaakt rechtstreeks ingrijpt op het gehoorsysteem. Het virus zou ook door een barrière kunnen dringen tussen de bloedbaan en het binnenoor.
Die mechanismen zijn niet makkelijk aan het licht te brengen, want het binnenoor laat zich bijzonder moeilijk bestuderen, zegt Gehrke. Het zit goed verborgen, diep in ons hoofd, omgeven door botweefsel. Je kunt er dus nauwelijks aan, en ook diermodellen helpen ons niet altijd verder. Muizen zijn bijvoorbeeld geen natuurlijke gastheren voor RNA-virussen, dus voor covidonderzoek zijn die populaire proefdieren geen geschikte dubbelganger voor de mens.
Om te achterhalen wat het virus aanricht in de oren, bundelde Gehrke de krachten met verschillende andere laboratoria, om menselijk oorweefsel te kweken uit stamcellen. Op die manier kon het team aantonen dat twee soorten cellen in het binnenoor de eiwitten - inclusief ACE-2-receptoren - kunnen aanmaken die SARS-Cov-2 de cellen binnenloodsen.
Het gezicht, de reukzin en de smaakzin - ze zijn allemaal met elkaar verbonden
Het virus kan ook inwerken op de haarcellen, die belangrijk zijn voor het gehoor en het evenwicht. In oktober beschreven de onderzoekers in het blad Nature hoe ze met menselijk weefsel, dat was verwijderd bij chirurgische ingrepen voor andere aandoeningen, konden aantonen dat het virus binnenoorontstekingen kan veroorzaken. De bevindingen ‘doen sterk vermoeden dat patiënten gehoorverlies kunnen hebben doordat het virus de haarcellen doet ontsteken’, licht Gehrke toe.
Doorgaans herstellen de ogen en oren vanzelf, weten de experts. Toch duiken er stilaan aanwijzingen op dat de symptomen bij sommige patiënten lang kunnen aanhouden. Patel kent twee gevallen van covid waarbij patiënten geen gevoel meer hebben in het hoornvlies. Daardoor kan het, ook bij kleine letsels, ernstig beschadigd of geïnfecteerd raken. In het ergste geval leidt dat tot blindheid. Heel wat mensen blijven ook last hebben van hun gehoor of evenwicht nadat ze hersteld zijn van de ziekte, zegt Jafari.
Schade aan het gezicht en het gehoor lijken nog steeds minder vaak voor te komen dan het verlies van smaak en reukzin. Daar zou 40 procent of meer van alle covidpatiënten last van hebben. Maar onderzoek van de ogen en de oren geeft ons wel meer inzicht in de talloze, vaak raadselachtige manieren waarop het virus te werk gaat in ons lichaam, zeggen experts.
Het onderzoek illustreert ook hoe nauw onze zintuiglijke organen met elkaar verweven zijn. De neusholte duwt tegen de buis van Eustachius en de ogen aan. ‘De zenuwen waarmee je smaken proeft, de zenuwen waarmee je ruikt, en de zenuwen die je gevoel geven in het hoornvlies - die maken allemaal deel uit van het centrale zenuwstelsel waar het brein op al die componenten aansluit’, zegt Patel. Het gezicht, de reukzin en de smaakzin - ze zijn allemaal met elkaar verbonden.
Dit artikel verscheen eerder in Scientific American.
