Vakantie betekent strand, festivals, reizen... en SOA's. Veel jongeren lopen juist tijdens hun vakantie een seksueel overdraagbare aandoening op. Met deze "SOA top 7" in je koffer kom jij gezond de zomer door.
SOA en geslachtsziekten worden vaak op één hoop gegooid, maar er bestaat wel degelijk een subtiel verschil tussen beide. De term geslachtsziekte wordt gebruikt voor aandoeningen die de geslachtsorganen aantasten. Dit kan een SOA zijn, maar dat hoeft niet perse. Het enige kenmerk van SOA is dat zij via seksueel contact overgaan naar een nieuwe gastheer. Met name bacteriën en virussen maken gebruik van deze manier van verspreiden.
___________________________________________________________________________
Chlamydia
Bacterie: Chlamydia trachomatis
Aantal patiënten NL (2008): 9.000-10.000
Medische informatie: Chlamydia (SOA/AIDS Nederland)
Chlamydia staat op nummer 1 in de SOA top 10. De chlamydiabacterie kan een hoop voedingsstoffen niet zelf maken en is voor voorplanting en groei volledig afhankelijk van zijn gastheer. Daarmee heeft deze bacterie veel weg van een virus. Eind 1998 publiceerden Amerikaanse wetenschappers het genoom van Chlamydia trachomatis in vakblad Science. Sindsdien weten we, onder andere, dat de bacterie genetisch materiaal van ons heeft gestolen. Die informatie gebruikt hij om benodigde voedingsstoffen af te tappen.
Met de kennis over het genoom kwam ook de ontwikkeling van een beschermend vaccin dichterbij. Plasmiden, antistoffen, nanodeeltjes… alles wordt op dit moment in de strijd gegooid om de bacterie tegen te werken. Toch is er nog steeds geen goed werkende chlamydiaprik. Dit komt doordat de moleculen waar het vaccin zich tegen moet richten erg ingewikkeld in elkaar zitten. Tijdens de zoektocht naar hét medicijn voor mensen, stuitten wetenschappers op een tactiek die goed lijkt te werken bij koala’s.
Chlamydiavaccin voor koala’s
Zo’n 25 tot 50 procent van alle koala’s die in Australië in opvangcentra binnenkomen, is besmet met chlamydia. Veel dieren zijn daardoor onvruchtbaar en dat is een gevaar voor het voortbestaan van de soort. Op dit moment wordt een vaccin tegen de ziekte getest bij gezonde koala’s. Als dat goed gaat, zijn de zieke dieren binnenkort aan de beurt.
___________________________________________________________________________
Genitale wratten
Virus: Humaan Papillomavirus (HPV)
Aantal patiënten NL (2008): niet bekend
Medische informatie: Genitale wratten
Genitale wratten worden veroorzaakt door infectie met HPV, het Humaan Papilloma Virus. Er bestaan ruim honderd, verschillend genummerde, typen van HPV. HPV 6 en HPV 11 zijn samen verantwoordelijk voor 90 procent van de gevallen van genitale wratten. Daarnaast dwalen er ook virustypen rond die baarmoederhalskanker of wratten op andere lichaamsdelen tot gevolg hebben.
HPV heeft een unieke levenscyclus. Het virus verstopt zich in huidcellen en houdt zich vervolgens heel stil om het afweersysteem te ontwijken. HPV kan niet alle type huidcellen infecteren, maar alleen de jonge exemplaren. Hierin schuilt juist het gevaar. Zodra een geïnfecteerde jonge huidcel volwassen wordt, slaat het virus zijn slag. Hij beschermt zijn DNA met een stevige eiwitmantel en produceert aan de lopende band nieuwe virusdeeltjes. Deze verspreiden zich en infecteren daarbij nieuwe huidcellen.
Virustypen HPV 16 en HPV 18 veroorzaken baarmoederhalskanker. Dit werd in de jaren tachtig ontdekt door de Duitse wetenschapper Harald zur Hausen (foto). Hij ontving hiervoor in 2008 de Nobelprijs voor de Geneeskunde. Inmiddels is er een vaccin tegen HPV en is in verschillende landen, waaronder Nederland, een vaccinatieprogramma gestart. Foto: Prolineserver, Wikimedia Commons
___________________________________________________________________________
Gonorroe (druiper)
Bacterie: Neisseria gonorrhea
Aantal patiënten NL (2008): 2.000
Medische informatie: Gonorroe (SOA/AIDS Nederland)
Jarenlang was niet precies bekend hoe de gonorroebacterie menselijke cellen infecteert. In 2000 helderden biomedici dit mysterie op met een publicatie in vakblad Nature. De bacterie bezit speciale structuren (pili) waarmee hij over een menselijke cel kan ‘kruipen’. Zo brengt de bacterie zichzelf in positie en tegelijkertijd sturen de pili signalen door naar de menselijke cel om de invasie te bevorderen. Ze verhinderen op die manier, onder andere, dat een geïnfecteerde cel zichzelf dood laat gaan. Zonder zijn pili staat een gonorroebacterie eigenlijk machteloos. Dat geeft ons weer mogelijkheden om een effectieve behandeling te ontwikkelen. En dat is hard nodig ook. Wereldwijd worden er steeds meer gonorroebacteriën gevonden die resistent zijn tegen bestaande antibiotica.
De gonorroebacterie beperkt zijn leefgebied niet tot de geslachtsorganen. Tijdens de geboorte kan een geïnfecteerde moeder de ziekte overdragen naar haar zoon of dochter, waardoor deze blind wordt. Om dit te voorkomen werd vroeger standaard zilvernitraat in de oogjes van pasgeborenen gedruppeld. Toen bleek dat de ogen door dit middeltje ook beschadigingen konden oplopen, werd de behandeling geschrapt.
___________________________________________________________________________
Hepatitis B
Virus: Hepatitis B
Aantal patiënten NL (2008): niet bekend
Medische informatie: Hepatitis B (SOA/AIDS Nederland)
Het hepatitis B virus infecteert menselijke levercellen en nestelt zich daar om te vermenigvuldigen. Hierop komt ons afweersysteem onherroepelijk in actie. Twee verschillende typen T-cellen (effectorcellen en regulerende cellen) gaan heel secuur te werk om de indringer op te ruimen en het onbeschadigde weefsel intact te laten. De effectorcellen zijn de harde vechters, terwijl de regulerende cellen hun collega’s juist in bedwang proberen te houden. Variatie in de activiteit van de T-cellen bepaalt of een hepatitis B infectie acuut of chronisch is. Bij een acute infectie zijn de effectorcellen heel actief en wordt het virus opgeruimd. Bij de chronische vorm voorkomen de regulerende cellen dat de effectorcellen hun werk kunnen doen. Het virus blijft dan constant in de lever aanwezig.
Het hepatitis B virus is waarschijnlijk miljoenen jaren geleden van aap op mens overgegaan. Wetenschappers vonden het virus in 2000 bij verschillende wilde chimpansees en orang-oetans. Genetisch schelen het apenvirus en het menselijke virus maar elf procent met elkaar. Dit is vreemd, omdat hepatitis normaal gesproken erg snel muteert. Na miljoenen jaren zouden de verschillen veel groter moeten zijn. Toch is hier ook een verklaring voor. Het virus muteerde in het begin snel, tot het punt dat veranderingen niet meer noodzakelijk waren om te overleven. Aaron Logan, Wikimedia Commons
___________________________________________________________________________
Genitale herpes
Virus: Herpes simplex
Aantal patiënten NL (2008): niet bekend
Medische informatie: Herpes genitalis (SOA/AIDS Nederland)
Herpes houdt van verhuizen. Het virus komt ons lichaam binnen via de huid en hopt vervolgens langs tussenliggende cellen naar het centrale zenuwstelsel. Wetenschappers konden lang niet begrijpen hoe herpes zoveel verschillende cellen moeiteloos kan infecteren. Het virus blijkt zich specifiek te richten op de B5 receptor. De functie van deze receptor is nog onbekend, maar het is wel zeker dat bijna iedere menselijke cel B5 bezit. Herpes maakt hier handig gebruik van.
Eenmaal in een zenuwcel is het herpesvirus inactief en ongrijpbaar voor ons afweersysteem. Herpes vermenigvuldigt zichzelf op dat moment niet, maar produceert alleen LAT RNA. Dit is een vreemd stukje genetisch materiaal dat erg onstabiel is en geen eiwitten maakt. Het virus gebruikt kleine blokjes van dit RNA enkel om zijn actieve stadium te onderdrukken. De balans slaat om als herpes meer RNA produceert dan het kan onderdrukken. Op dat moment gaat het virus weer actief delen en verspreiden.
Iedereen kent het wel: een koortslip. Ook deze ziekte wordt veroorzaakt door een herpesvirus (hsv-1), maar dit is meestal wel van een ander type dan genitale herpes (hsv-2). Ongeveer 80 procent van de bevolking heeft antistoffen tegen hsv-1 in het bloed. Dit betekent dat deze mensen een koortslip kunnen krijgen als het virus actief is.
___________________________________________________________________________
HIV/Aids
Virus: Human Immunodeficiency Virus (HIV)
Medische informatie: HIV-infectie (SOA/AIDS Nederland)
HIV, oftewel het Humaan Immunodeficiëntie Virus, legt het afweersysteem lam. Het virus neemt geen genoegen met huidcellen of zenuwcellen, maar infecteert direct de T-cellen die ons tegen ziekteverwekkers moeten beschermen. HIV propt zijn DNA tussen dat van de gastheer en zorgt er op die manier voor dat zijn genetisch materiaal gekopieerd wordt. Als de geïnfecteerde T-cel alle virale onderdelen heeft gemaakt, kan een pasgeboren virus ontsnappen en hetzelfde trucje uithalen met een nieuwe T-cel. (meer over HIV/AIDS)
Er zijn een hoop verschillende medicijnen tegen HIV. Het is moeilijk om te voorspellen welk medicijn een patiënt op een bepaald moment nodig heeft, omdat het virus heel snel muteert. In 2009 ontwierpen Nederlandse onderzoekers een computermodel dat deze voorspelling een stuk makkelijker maakt. Het programma vergelijkt gegevens over de genetische samenstelling van het virus met informatie over de activiteit van het afweersysteem van de patiënt. Dvortygirl, Wikimedia Commons
___________________________________________________________________________
Syfilis
Bacterie: Treponema pallidum
Aantal patiënten NL (2008): 600-700
Medische informatie: Syfilis (SOA/AIDS Nederland)
Het is erg moeilijk om de syfilisbacterie in een laboratorium te kweken. Toen zijn genoom halverwege 1998 in vakblad Science verscheen, werd gelijk duidelijk waarom. De bacterie is extreem klein en bevat maar één miljoen basenparen. Ter vergelijking: het genoom van een mens bestaat uit ongeveer drie miljard basen. Het kleine formaat van de bacterie is de reden dat hij ons te slim af is. Op zijn celwand zitten nauwelijks eiwitten. Dat maakt het heel moeilijk om een medicijn te ontwikkelen dat zich specifiek op syfilis richt. (meer over syfilis)
De syfilisbacterie heeft een karakteristieke spiraalvorm. Dit ziet er niet alleen heel apart uit, maar is ook zeer nuttig voor de bacterie. Door de spiraalvorm kan hij zich bewegen als een kurkentrekker en zich op die manier een weg door het lichaam van zijn slachtoffer banen. Dr. David Cox (CDC)
