Debat met hersenwetenschappers Dick Swaab en Paul Boon

Hoe vrij is onze vrije wil? In welke mate worden we gestuurd door onbewuste hersenprocessen en in hoeverre zijn we gedetermineerd door onze genetische opmaak en de ontwikkeling van de hersenen in de vroegste levensfasen? En, als de mens een slaaf is van zijn hersenen, kan een misdadiger dan nog verantwoordelijk geacht worden voor zijn misdrijven? Maar we krijgen vandaag ook steeds meer grip op het brein. Met elektrische stimulatie kunnen we hersenprocessen bijsturen. Wat zijn de beloften van (diepe) breinstimulatie in de strijd tegen depressie, epilepsie, gehoor- en gezichtsverlies?

Veel vragen die aan bod kwamen tijdens de derde aflevering van Grijze Cellen, de debatreeks van Eos-magazine in Handelsbeurs Concertzaal in Gent. Eos-redacteur Reinout Verbeke sprak met hersenwetenschapper Dick Swaab en neuroloog Paul Boon over dat fascinerende en complexe kilootje weefsel onder onze schedel.

Prof. Dick Swaab is emeritus hoogleraar neurobiologie aan de Universiteit van Amsterdam en was dertig jaar lang directeur van het Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek. Hij voert nog altijd onderzoek aan de Amsterdamse universiteit en aan Zhejiang University Medical School in Hangzhou (China). Hij schrijft voor een breed scala aan kranten en tijdschriften: van Nature tot NRC Handelsblad. Uit zijn columns voor NRC ontstond zijn ‘everseller’ Wij zijn ons brein. Van baarmoeder tot alzheimer, waarvan intussen meer dan 300.000 exemplaren zijn verkocht. Prof. Paul Boon is diensthoofd neurologie in het UZ Gent en directeur van het Instituut voor Neurowetenschappen aan de Gentse universiteit. Hij en zijn team doen onderzoek naar epilepsie, slaapstoornissen en de beeldvorming van de hersenen. Daarnaast voert hij studies uit naar het mechanisme van diepe hersenstimulatie in de strijd tegen epilepsie, parkinson en depressie.

Lezing Dick Swaab
Dick Swaab legt uit waarom wij ons brein zijn en waarom we geen vrije wil hebben. Zijn argumenten gaan van de veelbepalende fase in de baarmoeder tot experimenten die bewezen dat we ons pas een halve seconde tot zeven seconden later bewust worden van de beslissingen die onze hersenen al hebben genomen.

Lezing Paul Boon
Paul Boon bespreekt de vormen van neuromodulatie, en vooral elektrische hersenstimulatie. En hoe die laatste aandoeningen als epilepsie, parkinson of depressie kan wegnemen of verzachten. Boon maakt duidelijk waar de hersenen ‘plastisch’ zijn.

Mag een zwangere vrouw roken of drinken?
Als onze geestelijke en lichamelijke gezondheid zo sterk bepaald worden in de baarmoeder, lijkt het logisch dat medicijnen of alcohol daar veel kwaad kunnen doen.

Ontstaat obesitas in de baarmoeder?
In 1944 hadden de Duitsers het voedseltransport naar het westen van Nederland afgesloten. De Hongerwinter, zoals die periode wordt genoemd, is een interessante wetenschappelijke case geworden. De kinderen die in die periode zijn geboren hadden gemiddeld een lager geboortegewicht. En dat had gevolgen voor hun latere leven. Prof. Dick Swaab ondervond het aan den lijve.

Kiezen we er zelf voor om gelovig te zijn?
Ook vatbaarheid voor geloof wordt in het DNA vastgelegd. Het specifieke geloof wordt dan tijdens de eerste levensjaren ingeprent.

Is een misdadiger verantwoordelijk voor zijn eigen daden?
Ons strafrecht is georganiseerd volgens de vrije wil. Een dader van een misdrijf wordt – tenzij hij ontoerekeningsvatbaar wordt verklaard – gestraft omdat hij verantwoordelijk is voor dat misdrijf. Maar als de vrije wil niet bestaat, staat de schuldvraag ter discussie en is iedereen bij wijze van spreken ontoerekeningsvatbaar. Moeten we het strafrecht aanpassen? Moeten pedofielen en psychopaten gestraft of behandeld worden?

De Hersenbank
Dick Swaab startte in 1985 de Nederlandse Hersenbank op. Daar wordt hersenweefsel van overleden personen verzameld die zich bij leven als hersendonor hebben geregistreerd. Het hersenweefsel van donoren met diverse hersenaandoeningen maar ook van neurologisch gezonde donoren gaan naar meer dan 25 onderzoeksgroepen uit de hele wereld.