Het vaccin kan meerdere virusstammen tegelijk bestrijden. Daardoor zou een jaarlijkse inenting niet meer nodig zijn. Er moeten nog een paar obstakels overwonnen worden.
Elk jaar opnieuw eist de griep een zware tol. Onderzoekers en gezondheidswerkers kunnen vaccins tegen seizoensgriep nu wel systematisch op punt te zetten, maar toch blijft het moeilijk om correct te voorspellen welke stammen van het griepvirus in een bepaald seizoen bestreden moeten worden. Dat is een groot probleem.
Een groep Amerikaanse en Chinese wetenschappers meent nu dat ze een vaccin ontworpen hebben dat het immuunsysteem versterkt, zodat het tegen meerdere virusstammen tegelijkertijd opgewassen is. Zo worden die onzekere voorspellingen over seizoensgriepen overbodig.
Het team, onder leiding van onderzoekers aan de Universiteit van Californië in Los Angeles (UCLA), heeft aan Science laten weten dat ze een gebalanceerd antigriepvaccin ontwikkeld hebben. Het lokt immers een sterke reactie van het immuunsysteem uit zonder de besmette dieren ziek te maken. En vergeleken met huidige griepvaccins veroorzaakt de nieuwe versie ook een sterkere reactie bij de witte bloedcellen, de zogenaamde T-cellen. Dat is een belangrijke ontwikkeling, want de respons van die cellen zou een langere en betere bescherming bieden dan de huidige vaccins. Ze jagen namelijk op meerdere virusstammen tegelijk, terwijl antilichamen zich vooral concentreren op één specifieke virusstam.
Wat maakt deze aanpak anders dan de huidige?
Nu bestaan antigriepvaccins voornamelijk uit een cocktail van verschillende dode virussen. Door die in het organisme te injecteren, wordt de ontwikkeling van antistoffen op gang gebracht. Die antistoffen zullen het lichaam dan kunnen verdedigen tegen alle indringers die lijken op de griepvirussen van de injectie, waardoor ze besmetting kunnen voorkomen. Die standaardmethode veroorzaakt geen significante reactie bij de T-cellen, omdat het geïnjecteerde virus al dood is.
Het nieuwe vaccin daarentegen gebruikt een levend virus, waarop zowel de antilichamen als de T-cellen reageren. Dat was althans het geval bij laboratoriummuizen en -fretten. 'En die magische combinatie van antilichamen en T-cellen zorgt voor een dubbele beveiliging. Als een virus de eerste verdedigingslinie doorbreekt, zullen de T-cellen je garantie zijn dat je toch niet ernstig ziek wordt', zegt Sullivan.
De onderzoekers hebben het griepvirus geanalyseerd en hebben uitgetest hoe de verschillende mutaties van elk virussegment reageren als ze blootgesteld worden aan interferonen. Dat zijn eiwitten die het lichaam tijdens een virusaanval loslaat om de besmetting onder controle te houden. Vervolgens zijn de wetenschappers erin geslaagd om te bepalen welke mutaties ervoor zorgen dat interferonen in actie komen om het lichaam te beschermen.
Uitgerust met die informatie hebben de onderzoekers een gemuteerde virusstam kunnen ontwikkelen. Die is krachtig genoeg om zich goed te vermenigvuldigen, maar zet ons lichaam ook heel sterk aan om het onder controle te krijgen. En dat zijn de ideale ingrediënten voor een vaccin.
Binnenkort bij de huisarts?
De nieuwe formule ziet er alvast veelbelovend uit bij fretten en muizen, de proefdieren die het vaakst voor onderzoek naar griep gebruikt worden. Als aangetoond kan worden dat het vaccin ook bij mensen werkt, zal het volgens de makers dankzij hun uitvinding niet meer nodig zijn om jaarlijks een inenting tegen de griep te krijgen.
Hoewel de onderzoekers niet zeker weten hoelang hun vaccin bij mensen werkzaam blijft, zou de reactie van de T-cellen er hoe dan ook voor moeten zorgen dat je langer immuun blijft. Volgens hen is het ook onwaarschijnlijk dat hun virus terugkeert naar zijn originele, gevaarlijkere vorm (wat vaak een zorg is bij het gebruik van levende virussen in een vaccin). De wetenschappers hebben tijdens de ontwikkeling in het labo immers acht mutaties in hun virusstam opgenomen. Volgens hen kan hun werk nog meer toepassingen hebben: op dezelfde manier kunnen ze namelijk andere virussen in het laboratorium onderzoeken, om ze dan te selecteren voor belangrijke mutaties en zo vaccins te ontwikkelen tegen talloze andere infecties.
Maar wetenschappers van het Scripps Research Institute waarschuwen in een reactie op het artikel in Science dat er nog veel obstakels overwonnen moeten worden voordat het universeel griepvaccin klaar is voor menselijk gebruik.
Ten eerste heeft het team een gekruiste bescherming vastgesteld tegen slechts een kleine reeks griepvirussen, verwant aan de subtypes H1N1 en H3N2. Dat resultaat kan dus niet representatief zijn voor alle griepsoorten. Bovendien zullen de onderzoekers moeten nagaan of het schadelijk is voor mensen om slechts één enkele immuunrespons tegen een virus uit te lokken, zegt Sullivan. Een hevige immuunreactie tegen H5N1, een soort vogelgriep, kan immers longweefsel vernietigen, wat in sommige gevallen zelfs dodelijk kan zijn. 'Er moeten nog veel praktische problemen aangepakt worden voordat we deze formule kunnen toepassen op mensen', zegt hij. 'Maar dit is in ieder geval een erg innovatieve en opwindende ontwikkeling'.
Vertaling: Anneleen Huyzentruyt
