De luchtkwaliteit in Vlaanderen is dezer dagen bijzonder goed. Een gevolg van de afname van het autoverkeer, maar ook van de weersomstandigheden. Dat alles kan een impact hebben op onze gezondheid en zou ons weerbaarder kunnen maken tegen het nieuwe coronavirus.
Spitsuur, op een weekdag. Normaal gezien kleurt Vlaanderen, en zeker de driehoek Gent-Antwerpen-Brussel, rood. Maar nu zijn er op de luchtkwaliteitsapp BelAir van de Vlaamse MilieuMaatschappij (VMM) enkel groene en blauwe kleuren te zien – de beste in het spectrum. Door de corona-maatregelen zijn er veel minder auto’s op de weg. ‘Dat zorgt voor minder uitstoot’, zegt Frans Fierens, medewerker van de VMM bij de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu (IRCEL). ‘Maar ook het weer speelt een belangrijke rol. We hebben momenteel aanvoer van droge lucht vanuit Scandinavië die erg zuiver is.’ Zo was er eind vorige week nog meer luchtvervuiling, terwijl er toen al minder autoverkeer was.
In de linkse kolom een grafiek met de stikstofdioxideconcentraties (NO2) in de Brusselse Leopold II-tunnel. De concentraties worden er voornamelijk bepaald door de hoeveelheid verkeer, de files en de ventilatie. Het weer speelt in een tunnel nauwelijks een rol. In de rechtse kolom de NO2-concentraties aan het (in normale tijden) erg drukke kruispunt Kunst-Wet in Brussel. In de tunnel zijn de concentraties op de twee dagen vergelijkbaar (vanaf donderdagmiddag). In het meetstation Kunst-Wet (buitenlucht) is het verloop helemaal anders. Op donderdag zijn de concentraties vergelijkbaar met die op een gemiddelde werkdag, hoewel er toen al gevoelig minder verkeer was. Op vrijdag vallen de concentraties terug tot ver onder het niveau van een gemiddelde weekenddag. Op vrijdag waren de weersomstandigheden gunstiger voor de luchtkwaliteit: meer wind en regen.
En uiteraard is het autoverkeer niet de enige bron van luchtvervuiling. Ook het vrachtverkeer, de industrie en de landbouw spelen een rol. ‘De boeren rijden momenteel mest uit en de ammoniak die vrijkomt, zorgt ook voor fijn stof.’ Bovendien werken veel mensen thuis, waardoor de vervuiling door verwarming zal toenemen. Kortom: de corona-maatregelen zullen zeker impact hebben, ‘maar hoe groot die impact is, weten we (nog) niet’, zegt Fierens.
Impact op de gezondheid
In elk geval is het fijn dat er ook nog eens goed nieuws te melden valt voor onze gezondheid. Want gezonde lucht kan veel impact hebben. Terwijl de sterftecijfers door het coronavirus de hoogte in gaan, zou het best kunnen dat ze voor andere aandoeningen momenteel aan het dalen zijn. Zoals voor hartinfarcten of (andere) luchtwegaandoeningen. ‘Op dagen met veel luchtvervuiling stijgen de sterftecijfers’, zegt Tim Nawrot van de Universiteit Hasselt. ‘In België kan vijf procent van de hartinfarcten toegeschreven worden aan luchtvervuiling. Daarnaast heeft luchtvervuiling ook een onmiddellijke impact op kwetsbare mensen, zoals astma- of mucopatiënten. Zij krijgen vaker een aanval of hebben meer medicatie nodig op dagen dat er veel verontreining is.’
Nu al zien spoeddiensten van ziekenhuizen minder patiënten binnenkomen voor niet-coronagerelateerde aandoeningen. Dat zal heel veel te maken hebben met angst om nog naar het ziekenhuis te komen, en met schroom om dokters lastig te vallen die nu wellicht andere zaken aan hun hoofd hebben. Maar ook de betere luchtkwaliteit kan een kleine rol spelen. ‘En daarnaast valt voor veel mensen de stress van de dagelijkse autorit naar het werk weg, wat ook een impact heeft op hartinfarcten’, zegt Nawrot. Toch nuanceert hij dat we pas een effect kunnen zien als deze maatregelen erg lang in voege blijven. ‘Dan spreek ik eerder van maanden dan van weken. En we hopen natuurlijk dat dat niet zo zal zijn.’
Er is wel een precedent. In de Verenigde Staten is een onderzoek gebeurd naar aanleiding van de Olympische Spelen in Atlanta in 1996. De stad werd toen grotendeels autovrij gemaakt. ‘Je zag de opnames voor astma-aanvallen dalen’, zegt Nawrot. ‘Deze periode van corona-maatregelen is een onbedoeld experiment, waarbij we achteraf zullen kunnen nagaan wat een afname in luchtvervuiling teweeg kan brengen.’
Goed nieuws voor coronapatiënten?
Voor andere gevolgen is de impact wellicht nog moeilijker te meten, zoals het effect op de cognitieve prestaties (die van kinderen worden slechter op vervuilde dagen) of het effect op de prenatale ontwikkeling van baby’s. Nawrot: ‘Zelf volgen wij zwangere vrouwen op om verbanden met luchtvervuiling vast te stellen. We kijken onder meer naar DNA-schade en naar de lengte van telomeren.’ Dat zijn een soort van ‘kapjes’ op het uiteinde van chromosomen die in de loop van je leven steeds korter worden. Zijn ze helemaal ‘op’, dan sterft de cel af. ‘Je kunt ze zien als een soort van biologische klok. We zien een verband tussen telomeerlengte bij de geboorte en de prenatale blootstelling aan luchtvervuiling. Op die manier bepaalt luchtvervuiling voor een deel je (moleculaire) levensverwachting.’
Daarnaast zou deze periode van betere luchtkwaliteit ook goed nieuws kunnen betekenen voor coronapatiënten, al zijn wetenschappers hier zelfs nog voorzichtiger om uitspraken te doen. ‘In een nieuwe studie, in samenwerking met collega’s van de Universiteit Antwerpen, hebben we gevonden dat de duur van de beademing van ziekenhuispatiënten samenhangt met de luchtvervuiling in de week voor hun opname. Hoe slechter de luchtkwaliteit, hoe langer ze aan de beademing blijven. Luchtvervuiling zorgt voor ontstekingsreacties in de longen. Mogelijk kan de betere luchtkwaliteit coronapatiënten een betere prognose bieden. Dat zou in de lijn van de verwachtingen liggen, maar dit is wel allemaal nog heel hypothetisch.’
