Malariapatiënten lijden vaak onder een levensbedreigend suikertekort in het bloed. Lang namen wetenschappers aan dat de malariaparasiet hiervoor verantwoordelijk was. Wij toonden aan dat het probleem ligt bij een energieverslindend immuunsysteem. Dat inzicht heeft gevolgen voor de behandeling.
In het holst van de nacht, bereidt Plasmodium, de parasiet die wij kennen als de veroorzaker van malaria, zich voor op zijn aanval. Verborgen in de speekselklieren van een tropische mug wacht Plasmodium geduldig op zijn kans om over te steken naar de mens. Wanneer de mug hongerig wordt, waagt zij zich aan een zoektocht naar haar prooi, prikt met haar scherpe steeksnuit (proboscis) in de huid van haar slachtoffer om vervolgens bloed op te zuigen.
Terwijl de mug zich tegoed doet aan haar maaltijd, grijpt Plasmodium zijn kans. Via de proboscis baant hij zich een weg naar de bloedbaan van de mens, haastig op weg naar de lever. Eenmaal hij aangekomen is in de beschutte omgeving van de levercellen, vermenigvuldigt Plasmodium zich snel en meedogenloos. Wanneer het moment daar is, verlaten de Plasmodium troepen hun schuilplaats en begint een gewelddadige confrontatie in de bloedbaan, waardoor de gezondheid en het leven van de mens op spel komt te staan.
Het menselijk lichaam als het slagveld
In een angstaanjagende uitbraak infiltreert het leger van Plasmodium nu de rode bloedcellen, waar ze zich verder vermenigvuldigen. Als meedogenloze indringers laten ze de rode bloedcellen barsten, terwijl ze zichzelf vermenigvuldigen en zich verspreiden als een donkere wolk door het lichaam. Te midden van dit alles klonk een oproep tot actie! Terwijl de Plasmodium parasieten hun vernietigende pad volgen, worden ze opgemerkt door de patrouillerende immuuncellen. Met vastberadenheid trekken zij snel hun uniformen aan, verzamelen wapens en roepen hun medestrijders (bestaande uit verschillende soorten immuuncellen en moleculen) op om bijstand te verlenen. Een epische strijd ontvlamt tussen de immuuncellen en de parasieten.
In de strijd komen ook andere cellen te hulp, zoals de endotheelcellen die de muren van de bloedbanen vormen. Met moed en vastberadenheid proberen ze de parasieten te vangen en aan te bieden aan de immuuncellen voor vernietiging. Jammer genoeg, heeft zelfs deze nobele actie een prijs. Naast de parasiet worden nu ook de bijstaande cellen en gezonde weefsels errond beschadigd als onbedoeld neveneffect van de strijd. Terwijl de strijd voortduurt, wordt het lichaam van de mens een slagveld van destructie en herstel, waardoor de fragiele balans tussen overwinning en verlies wordt verstoord.
Glucose als essentiële energiebron tijdens de strijd
In het heetst van de strijd, terwijl beide zijden uitgeput raken en naar energie hunkeren, komt glucose naar voren als de levenslijn in deze meedogenloze confrontatie. Deze essentiële brandstof van het menselijke lichaam wordt opgeëist door de vechtende eenheden om hun krachten te herstellen en de strijd voort te zetten. Naarmate de gevechten escaleren en de slagvelden intenser worden, raakt de voorraad glucose uitgeput, waardoor de bloedglucosewaarden van de mens gevaarlijk dalen. De mens heeft nu niet alleen te kampen met ernstige weefselschade, maar bevindt zich intussen ook in een levensbedreigende situatie bekend als hypoglycemie (te lage bloedglucosewaarde).
Te midden van deze hevige interne strijd wordt de mens steeds vermoeider en zwakker. Ademhalingsmoeilijkheden worden frequenter, hoge koorts neemt toe en zelfs neurologische symptomen (zoals bewustzijnsverlies en verwardheid) beginnen zich zichtbaar te maken. Zonder spoedig medische interventie is de kans op overleven voor de mens minimaal. Én zelfs in het ziekenhuis, met de bestaande behandelingen, blijft de mens een aanzienlijk risico lopen om het niet te overleven.
De mysterie van lage glucose: parasiet of immuunsysteem?
Jarenlang hebben wetenschappers gespeculeerd over de exacte oorzaak van de levensgevaarlijke hypoglycemie die malaria patiënten ervaren. Is het de parasiet zelf die al het glucose verbruikt om te overleven en zich voort te planten? Of is het immuunsysteem, in zijn overijverige poging om de parasiet te vernietigen, verantwoordelijk voor het verbruiken van al het beschikbare glucose?
Een overactief immuunsysteem verbruikt een enorme hoeveelheid glucose, waardoor er weinig overblijft voor de rest van het lichaam. Dit heeft verwoestende gevolgen voor de patiënt
Recent hebben Belgische wetenschappers (waaronder ik) nieuw licht geworpen op deze kwestie. Het blijkt dat het immuunsysteem een cruciale rol speelt in deze glucosehonger. Wanneer het immuunsysteem overactief is, verbruikt het een enorme hoeveelheid glucose, waardoor er weinig overblijft voor de rest van het lichaam. Dit heeft verwoestende gevolgen voor de patiënt, die zonder voldoende glucose niet kan overleven.
Het immuunsysteem temperen als nieuwe strategie
Deze bevindingen suggereren een nieuwe benadering voor de behandeling van ernstige malaria patiënten. Op dit moment krijgen patiënten op de spoedeisende hulp vaak een glucose-infuus om de lage bloedglucosewaarden te corrigeren. Als dit infuus inderdaad de overactieve (en dus levensbedreigende) immuuncellen van brandstof voorziet, kan deze benadering mogelijks averechts werken. In plaats van simpelweg glucose toe te dienen, zouden we moeten overwegen om het immuunsysteem zelf te temperen. Door de activiteit van het immuunsysteem te remmen, kan het glucoseverbruik worden verminderd, waardoor de glucosewaarden in het bloed stabieler blijven en de patiënt een betere kans heeft om te overleven. In mijn doctoraatsstudie hebben we deze aanpak recent in proefdieren onderzocht, met succesvolle resultaten tot gevolg.
De oorlog tegen malaria is nog lang niet voorbij, maar deze nieuwe ontdekkingen geven hoop. Glucose, het eenvoudige suiker dat ons energie geeft, speelt duidelijk een complexe rol in de wereld van malaria patiënten. Als een dubbelzijdig zwaard kan het zowel levensreddend als levensbedreigend zijn. Door beter te begrijpen hoe het immuunsysteem en glucose interageren tijdens een malaria infectie, kunnen we effectievere behandelingen ontwikkelen. Dit kan de sleutel zijn tot het redden van talloze levens en het verminderen van de globale impact van deze dodelijke ziekte.
