Morgane Leten, Nutrition en Fertility coach en medestichter van Guud Woman, schrijft in haar boek Het Cyclus Kookboek dat vrouwen tijdens hun premenstruele fase dagelijks 100 tot 300 calorieën extra nodig hebben. Ook online keert dat cijfer terug. Klopt het?
Op woensdag 22 mei bracht Morgane Leten haar tweede boek Het Cyclus Kookboek uit. Het boek legt het verband uit tussen de menstruatiecyclus, de hormoonniveaus en de voeding die vrouwen nodig hebben. Het tweede deel van het boek bevat recepten voor elke fase van de menstruatiecyclus, die Leten ook de vier seizoenen noemt.
“Wist je bijvoorbeeld dat je lichaam net meer calorieën nodig heeft tijdens de premenstruele fase? Zelfs tussen de 100 tot 300 calorieën extra (als we er dan toch een cijfer op moeten plakken)”, klinkt het in Het Cyclus Kookboek. Ter verduidelijking: ‘calorie’ wordt in de volksmond vaak gebruikt in plaats van ‘kilocalorie’, de wetenschappelijke term die we in het vervolg van dit stuk zullen gebruiken.
De premenstruele of luteale fase start na de eisprong. Het lichaam gaat meer progesteron produceren om te voorkomen dat het toekomstige embryo afgestoten wordt. Wanneer de eicel niet bevrucht is, daalt de productie van progesteron opnieuw. Het lichaam stoot het baarmoederslijmvlies dan af, wat het begin van een nieuwe menstruatiecyclus inluidt.
Ook online keert het cijfer terug. Natracare, een bedrijf dat menstruatieproducten maakt, gebruikt het, net als gezondheidswebsite Body+Soul. Ook in een BBC-artikel uit 2021 staat het volgende te lezen: “Research suggests 100 to 300 extra calories is used every day in the week running up to your period.”
Een interessant getal. Maar is het ook juist? We zochten een antwoord in de wetenschappelijke literatuur en vroegen uitleg aan Christophe Matthys, professor humane voeding aan de KU Leuven en hoofd van de onderzoekseenheid Klinische en Experimentele Endocrinologie.
Basaal metabolisme als basis
Het Cyclus Kookboek verwijst voor de uitspraak over de caloriebehoefte niet rechtstreeks naar de wetenschappelijke literatuur. Via mail laat Leten weten dat ze zich baseert op een studie uit 2003 van Henry et al. aan de universiteit van Oxford. Ook het BBC-artikel verwijst naar diezelfde studie.
De studie keek naar veranderingen in het basaal metabolisme, een deel van het energieverbruik. Het belangrijkste deel zelfs, want het basaal metabolisme is verantwoordelijk voor maximaal 70% van het energieverbruik, afhankelijk van leeftijd, geslacht, grootte en lichaamssamenstelling (1, 2). Die energie dient bijvoorbeeld om de hartslag, ademhaling en lichaamstemperatuur op peil te houden. Een hoger basaal metabolisme betekent dus dat iemand meer energie verbruikt. Er is dan meer energie nodig om hetzelfde gewicht te houden. Het basaal metabolisme wordt typisch gemeten via indirecte calorimetrie.
Indirecte calorimetrie is de meest gebruikte manier om het basaal metabolisme te meten. Onderzoekers meten hoeveel zuurstof je verbruikt en hoeveel CO2 je produceert. Uit die volumes wordt de respiratoire coëfficiënt bepaald. Die waarde wordt vermenigvuldigd met 4,85 om in te schatten hoeveel kilocalorieën een persoon verbruikt.
Wat zegt de systematische review?
Voor een algemener beeld kijken we naar systematische reviews. Een systematische review van Benton et al. uit 2019 toonde aan dat de menstruatiecyclus een klein, maar significant effect had op het basaal metabolisme. Bij onderzoeken die na 2000 zijn uitgevoerd, was het effect kleiner en niet langer significant. De onderzoekers waarschuwden ook dat de onderzoeken bestonden uit een klein aantal deelnemers en dat de invloed van andere factoren, zoals alcoholgebruik, roken en medicatie, niet gecontroleerd werden.
Een systematische review (vanuit het Engels ‘systematic review’) is een samenvatting van de resultaten en conclusies van alle wetenschappelijke onderzoeken over een bepaald onderwerp. Het vertrekt altijd vanuit een specifieke onderzoeksvraag.
Nadat de onderzoeksvraag bepaald is, zoeken de wetenschappers in de literatuur op een systematische manier naar relevante studies. Studies worden in de review opgenomen of uitgesloten op basis van vooraf bepaalde criteria. Zo wordt er bepaald of de studie wel geschikt en relevant is, en wordt er gekeken naar de methodologische kwaliteit; is het een kwalitatieve en goed uitgevoerde studie, of hangt ze met haken en ogen aan elkaar? Vervolgens wordt de relevante informatie uit de gekozen papers gehaald. Die data wordt dan geanalyseerd en samengevat, en ten slotte gerapporteerd in de review.
De systematische review wordt beschouwd als de hoogste vorm van wetenschappelijk bewijs, omdat het een synthese biedt van alle wetenschappelijke kennis omtrent een specifiek onderwerp.
Daar gaat professor Matthys mee akkoord: “De verschillende studies die opgenomen zijn in de systematische review gebruiken andere methoden. Om het basaal metabolisme te onderzoeken moet je veel zaken net standaardiseren.” Concreet ziet hij twee problemen.
Het eerste is de verwarring tussen het basaal metabolisme en het rustmetabolisme. “Die begrippen worden door elkaar gebruikt, maar strikt genomen zijn het verschillende dingen. Het basaal metabolisme is het minimum aantal kilocalorieën dat iemand nodig heeft in een rusttoestand. Dat wordt gemeten in gestandaardiseerde omstandigheden, maar bijvoorbeeld voor de temperatuur is in de praktijk niet altijd mogelijk. Dan meten we het rustmetabolisme, het aantal kilocalorieën dat iemand effectief verbrandt in een rusttoestand”, duidt hij.
Verder corrigeerde de systematische review niet voor lichaamssamenstelling (de verhouding tussen vet- en spiermassa). Dat bepaalt nochtans veel in het basaal metabolisme: een sportief persoon heeft misschien een hoger BMI, maar daarom niet meer vet . Wanneer je onderzoeken met verschillende lichaamssamenstellingen samenbrengt, wordt het moeilijk om de resultaten te interpreteren, zegt professor Matthys.
Lichaamssamenstelling en fysieke activiteit wegen volgens professor Matthys meer door in de dag tot dag variatie van het basaal metabolisme dan de menstruatiecyclus. Maar toch corrigeren ze in onderzoeken naar het basaal metabolisme voor het klein effect van de menstruatiecyclus. De vrouwen die deelnemen moeten daarvoor zelf aangeven in welke fase van hun menstruatiecyclus ze zitten.
Vertalingen van begrippen en spelen met gegevens
Volgens het artikel van Business Insider kwamen ze tot de toename van 100 tot 300 kilocalorieën op basis van de studie van Curtis et al. uit 1996, waarbij het basaal metabolisme tijdens de premenstruele fase van zes deelnemers met maximum 12% toenam. Het BBC-artikel gaf dezelfde waarden op basis van de studie van Henry et al. uit 2003, maar daar was er sprake van een toename van 5 tot 10% bij negen deelnemers en een van 2 tot 4% bij tien deelnemers. Wanneer professor Matthys de berekening doet, komt hij niet op 100 – 300 kilocalorieën uit. “Wanneer je verschillen in basaal metabolisme per individu bekijkt, kom je wel aan die waarden, maar dat is statistisch niet representatief”, legt hij uit.
Zoals eerder gezegd zag de studie van Henry et al. dat het basaal metabolisme niet piekte tijdens de premenstruele fase. Ook de grootte van het effect van de menstruatiecyclus en het aantal vrouwen die een effect ondervinden verschilt dus. Toch komen Business Insider en BBC dus tot eenzelfde effect op de caloriebehoefte.
“De systematische review besluit dat ze geen uitspraken kunnen doen over de grootte van het effect vanwege de verschillende methodes”, waarschuwt professor Matthys, “We moeten dus voorzichtig zijn met cijfers.” Hij benadrukt nog eens dat het technisch gezien om 100 – 300 kilocalorieën gaat en dat ‘calorieën’ het resultaat is van een vertaling uit het Engels. “100 – 300 calorieën zou verwaarloosbaar zijn tegenover de hoeveelheid die de gemiddelde vrouw dagelijks nodig heeft.” Ter verduidelijking: een licht actieve vrouwelijke dertiger heeft ongeveer 1900 kilocalorieën per dag nodig volgens het Voedingscentrum van de Nederlandse overheid.
Conclusie
Heb je in de premenstruele fase echt 100 tot 300 kilocalorieën extra nodig? Om de dagelijkse caloriebehoefte te onderzoeken, meten wetenschappers veranderingen in het basaal metabolisme doorheen de menstruatiecyclus. Dat is het grootste deel van het energieverbruik en wordt typisch gemeten met indirecte calorimetrie.
Het onderzoek van Henry et al. waarop Leten zich baseert, stelde een significant verschil vast in basaal metabolisme bij negen van de negentien deelnemers. Ze concludeerden dat het basaal metabolisme dus niet bij alle vrouwen constant is doorheen de menstruatiecyclus. Een piek tijdens de premenstruele fase en een dal tijdens de menstruele fase observeerden ze niet, het gaat eerder om een grillig verloop. Bovendien waren de variaties in basaal metabolisme volgens professor Matthys klein in vergelijking met de nauwkeurigheid waarmee het toestel indirecte calorimetrie kan meten. Ook gebeurt de omrekening van procentuele variaties in basaal metabolisme naar een hoeveelheid kilocalorieën op een manier die statistisch niet representatief is.
Andere wetenschappelijke publicaties over hetzelfde onderwerp stelden andere effectgroottes vast en spreken elkaar dus tegen. Een systematische review van alle onderzoeken zag een klein, maar significant effect van de menstruatiecyclus op het basaal metabolisme. Bij studies na 2000 was dat effect niet meer significant. De methodes om het effect van de menstruatiecyclus op het basaal metabolisme te bepalen verschillen teveel van elkaar om uitspraken over de grootte van het effect te doen.
