Het vrouwelijk microbioom in kaart gebracht

Tot voor kort was er nauwelijks onderzoek gevoerd naar de vaginale flora. Daarom zetten Antwerpse bio-ingenieurs Sarah Lebeer, Eline Oerlemans en Sarah Ahannach ruim een jaar geleden Isala op poten, een citizenscienceproject waarmee ze het microbioom van vrouwen in Vlaanderen in kaart wilden brengen. Vandaag komen ze naar buiten met resultaten.  

Welke bacteriën domineren het vaginaal microbioom?

80 procent van de deelnemers die vaginale swabs aan de onderzoekers bezorgden, heeft een microbioom dat gedomineerd wordt door melkzuurbacteriën, waarbij lactobacillen het meest voorkomen. Op basis van de literatuur hadden de onderzoeksters dat lager ingeschat, op zo’n 70 procent. 

Lactobacillen zijn familie van de bacteriën die je in yoghurt kan vinden. Ze worden op basis van de huidige wetenschappelijke literatuur geassocieerd met een gezonde vagina. Lactobacillen komen bij mensen niet alleen in de vagina voor, ze zitten ook vaak in de darmen, op de huid of zelfs in de neus. De vier meest voorkomende soorten lactobacillen die de onderzoekers vonden bij Isala waren Lactobacillus crispatus, L. jensenii, L. gasseri en L. iners.

Hoeveel verschillende bacteriën werden er gevonden?

Te veel om op te noemen. Want zelfs binnen eenzelfde soort van Lactobacillus kunnen er nog heel wat variaties in hun genetische code voorkomen. Die varianten worden verschillende stammen van eenzelfde soort genoemd. In elke vagina zit een unieke combinatie van verschillende stammen, samen goed voor wel miljarden cellen.

Om de grote hoeveelheid aan informatie een beetje overzichtelijk te kunnen weergeven, kozen de onderzoeksters ervoor om zich te focussen op de acht meest voorkomende bacteriën. Elke vrouw werd door de onderzoekers ingedeeld in één van deze acht types, wat betekent dat deze bacterie het meest voorkomt in de opgestuurde swabs. Maar meestal is dat helemaal niet de enige bacterie die ze in een swab hebben gevonden, de samenstelling van iemands microbioom is immers uniek. 

Bij 1398 vrouwen was het dominante type Lactobacillus crispatus, bij 905 L. iners, bij 118 L. jensenii, bij 101 L. gasseri, bij 341 Gardnerella vaginalis, bij 153 Prevotella, bij  Bifidobacterium, bij 46 Streptococcus. 

Welk type is het dominantst?

Bij 43 procent van alle andere deelnemers is het dominante type Lactobacillus crispatus. Dat is ook bij mij het geval, ze maakt zelfs 95,76 procent van alle bacteriën in mijn vagina uit. Goed nieuws want ze wijst meestal op een gezonde vagina. Ze produceert veel melkzuur, zorgt voor een lagere zuurtegraad en beschermt de vagina tegen infecties en ziekmakende bacteriën en schimmels. Ze maakt ook andere moleculen aan die werken als natuurlijke antibiotica en beschermen tegen ontstekingen. Lactobacillus crispatus heeft een zeer goed en actief afweersysteem waardoor de bacterie zichzelf kan beschermen tegen bacteriofagen, virussen die gezonde bacteriën ziek kunnen maken.

Elke deelnemer kreeg naast haar dominante type ook een tabel waarin de percentages te vinden zijn van de acht meest voorkomende bacteriën. Bij mij is dat nog Streptococcus en Prevotella. Is dat slecht nieuws? Streptococcus is verre familie van de lactobacillen en produceert ook melkzuur. Meestal veroorzaakt de aanwezigheid van dit type bacterie in de vagina geen enkel probleem.

Eén soort Streptococcus, S. agalactiae of de B-variant, kan bij het voorkomen in de vagina wel lastig zijn. Soms veroorzaakt ze blaasontstekingen. Prevotella wordt soms gelinkt aan het ontstaan van een chronische ontsteking of irritatie in de vagina. De bacterie kan de zuurtegraad in de vagina verstoren zodat ze vatbaarder is voor infecties of ontstekingen. Maar niet alle soorten Prevotella hebben deze slechtere eigenschappen.

De gebruikte techniek bij Isala laat jammer genoeg momenteel niet toe om te achterhalen welke soort Streptococcus en Prevotella in mijn vagina zit, een gunstige of een minder gunstige. 

Naast die acht meest voorkomende bacteriën vonden de onderzoekers nog andere bacteriën die ze onderbrachten in de categorie ‘overige bacteriën’. Vrouwen die daar een hoog percentage zien, hoeven zich volgens de onderzoeksters absoluut geen zorgen te maken. De samenstelling van het vaginaal microbioom van deze vrouwen is gewoon unieker dan de gemiddelde deelnemer aan het onderzoek. Deze bacteriën moeten ze nog verder onderzoeken.

Blijft dezelfde bacterie voor eens en voor altijd dominant in de vagina?  

Neen. Het vaginale microbioom van een baby is helemaal anders dan van een meisje in de puberteit en ook een zwangerschap en de menopauze hebben een grote invloed. Het microbioom kan ook wijzigen onder invloed van de cyclus, hormonale schommelingen, voeding, roken, seksuele activiteit, het type zeep dat vrouwen gebruiken bij het wassen, enzovoort. 

Om dit verder te onderzoeken hebben de onderzoekers in het najaar van 2020 binnen de grote groep deelnemers van Isala 275 vrouwen geselecteerd om tijdens twee menstruele cycli zes verschillende vaginale swabs af te nemen. Door die verder te analyseren hopen ze in de komende maanden een beter inzicht te krijgen in de natuurlijke veranderingen in een gezonde vagina.

Het is volgens de onderzoekers belangrijk om te beseffen dat deelnemers die een minder gunstig resultaat kregen, vandaag niet per se tot hetzelfde type behoren. En andersom kan een microbioom dat in de zomer van 2020 gedomineerd werd door een heel gezonde bacterie er intussen al anders uitzien. 

Daarom benadrukken de onderzoekers dat als vrouwen klachten ervaren – zoals roodheid, zwelling, pijn, jeuk, branderig gevoel, toename of verandering van vaginale afscheiding, pijn tijdens seks, blaasontsteking – ze hun arts moeten contacteren. 

Wat brengt de toekomst?

De komende jaren willen de onderzoekers op basis van alle gegevens en de uitgebreide vragenlijsten die de deelnemers hebben ingevuld nog veel meer leren over de gezondheid van het vrouwelijk microbioom. 

Ze zullen eerst onderzoeken welke factoren het meeste invloed uitoefenen op de gezondheid van de vagina. Ze hopen zo een reeks aanbevelingen en tips uit te werken die de gezondheid in de vagina kunnen bevorderen op basis van hun onderzoek. Als ze bijvoorbeeld ontdekken dat vrouwen met een heel gezond microbioom opvallend vaak hetzelfde voedingspatroon hebben, willen ze graag verder onderzoeken of er een duidelijk verband is. Want dan zouden vrouwen gewoon door anders te eten, ook hun vrouwelijk microbioom heel erg positief kunnen beïnvloeden.

Bovendien zijn de onderzoekers ervan overtuigd dat het mogelijk moet zijn om therapieën te ontwikkelen op basis van de aanwezige bacteriën en hun beschermende moleculen in een gezonde vagina. Zo hopen ze nog meer te kunnen bijdragen aan de strijd tegen blaasontstekingen, infecties, onvruchtbaarheid, enzoverder. Dit soort nieuwe therapieën kan ook heel belangrijk worden in de zoektocht naar alternatieven voor antibiotica, aangezien alsmaar vaker slechte bacteriën en schimmels resistent blijken, waardoor de behandeling van zulke infecties steeds moeilijker wordt.