Hoe overgewicht op de gezondheidszorg weegt

Belgen op de weegschaal

Om te weten hoe het gesteld is met de gezondheid van de Belgische bevolking, organiseert Sciensano om de 4 à 5 jaar een grootschalige gezondheidsenquête. Meer dan 10.000 Belgen vullen dan een vragenlijst in over hun gezondheidstoestand, hun levensstijl en hoe vaak ze een gezondheidsdienst, zoals een huisarts of specialist, raadplegen.

Op basis van het gewicht en de lengte die de Belgen zelf invulden in 2018, blijkt dat bijna de helft (49%) van de volwassen Belgische bevolking overgewicht had en dat 16% zwaarlijvig was. Meer mannen (55%) dan vrouwen (43%) hadden overgewicht. Overgewicht komt overeen met een Body Mass Index (BMI) ≥ 25, zwaarlijvigheid of obesitas met een BMI van ≥ 30. De BMI geeft aan of je een gezond gewicht hebt in verhouding tot je lengte.

Maar wie heeft zijn of haar gewicht nog nooit naar beneden afgerond? Mensen vullen hun lengte en gewicht niet altijd even nauwkeuring in. Daarom ging er in 2018 ook een verpleegkundige langs bij een deel van de Belgische bevolking voor meer nauwkeurige metingen. Een beetje zoals het medisch schoolonderzoek van vroeger, maar dan aan huis. En wat blijkt uit die metingen? Maar liefst 55% van de volwassen Belgen leed in 2018 aan overgewicht en 21% was zwaarlijvig. Een klein wist-je-datje: vrouwen vulden vaker een gewicht en lengte in die niet overeenkwamen met de objectieve metingen.

De directe en indirecte kosten van overgewicht

Door de gegevens van de gezondheidsenquête te koppelen aan de ziekenfondsgegevens van 2013 tot 2017, konden onderzoekers van Sciensano en UGent nagaan hoeveel de Belgische overheid spendeert aan de terugbetaling van ambulante zorg, ziekenhuiszorg en medicijnen. Ze berekenden de gezondheidszorgkosten per gewichtscategorie: ondergewicht, normaal gewicht, overgewicht en zwaarlijvigheid.

Als we inzoomen op de gezondheidszorgkosten per gewichtscategorie, dan zien we dat de Belgen met overgewicht en obesitas duidelijk meer te kampen hebben met chronische aandoeningen en daardoor ook veel meer medische kosten hebben dan de Belgen met een normaal gewicht. De Belgische overheid spendeert zo jaarlijks gemiddeld 3,3 miljard euro aan de directe kosten ten gevolge van overgewicht. Dat vertegenwoordigt zo’n 13,5% van de jaarlijkse gezondheidszorgkosten. Het gaat dan bijvoorbeeld om de terugbetaling van medicatie tegen een hoge bloeddruk, een aandoening die binnen de directe kosten het zwaarst doorweegt. Hoge bloeddruk verklaart namelijk zo’n 13% van de relatie tussen overgewicht en gezondheidsuitgaven.

Daar komen nog de zogenaamde indirecte kosten bij. Uit de gezondheidsenquête blijkt dat zwaarlijvige werknemers vaker afwezig waren op het werk door ziekte. Door het aantal ziektedagen te vermenigvuldigen met de nationaal gemiddelde werkkost per dag, berekenden we de kosten ten gevolge van absenteïsme. Die kosten lagen opvallend (87%) hoger voor zwaarlijvige personen in vergelijking met personen met een normaal gewicht. Overgewicht en zwaarlijvigheid onder de Belgische werkende bevolking brengt zo jaarlijks een gemiddelde indirecte kost van 1,2 miljard euro met zich mee.

Andere landen maakten al dezelfde berekening. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) berekende dat de gemiddelde gezondheidszorguitgaven voor zwaarlijvige personen 25% hoger zijn dan voor personen met een normaal gewicht. In Europa wordt naar schatting elk jaar 70 miljard euro gespendeerd aan gezondheidszorg en afwezigheid op het werk ten gevolge van zwaarlijvigheid.

Kleine aanpassingen in ons gedrag zouden al een groot verschil maken. Bijna de helft van de Belgen (45%) eet niet elke dag een stuk fruit. Een kwart van de Belgen slaat zijn dagelijkse portie groenten over. Gemiddeld één derde van hun voeding bestaat uit ultrabewerkt voedsel. Ultrabewerkte voedingsmiddelen hebben een lage voedingswaarde en ondergingen complexe industriële processen. Ze bevatten meestal veel toegevoegde suiker, zout, verzadigde vetten, aroma’s, kleurstoffen en andere additieven. Je herkent ze aan de lange ingrediëntenlijst met veel onbekende ingrediënten, zoals bij snoep, frisdranken, bewerkt vlees en fastfood. Belgen bewegen ook te weinig. De Wereldgezondheidsorganisatie beveelt aan dat volwassenen per week minstens 150 minuten aan matige lichaamsbeweging doen. In 2018 haalde slechts 30% van de Belgische volwassen deze doelstelling. Dat kan beter.

Roep de obesitaspandemie een halt toe

De coronacrisis introduceerde enkele nieuwe termen zoals ‘coronakapsel’, ‘coronabubbel’ of ‘coronakilo’s’. Al legt die laatste term toch eerder een trend bloot die al veel langer speelt … De aanhoudende toename van overgewicht en zwaarlijvigheid weegt wereldwijd zwaar op het gezondheidssysteem. De bestrijding en preventie van overgewicht kan de sociaaleconomische kosten van verschillende ziektes verlichten.

Mensen met overgewicht hebben meer kans op de ontwikkeling van chronische ziektes (diabetes type 2, hart- en vaatziekten, kanker), een verminderde levenskwaliteit, hogere medische kosten en een lagere productiviteit op het werk. Dat brengt niet enkel een hoge maatschappelijke kost met zich mee, maar vooral een hoge menselijke kost.

Geen enkel land is er tot nu toe in geslaagd om de trend te keren. Net zoals de COVID-19-pandemie, vereist het aanpakken van de obesitaspandemie een complementaire aanpak op alle beleidsniveaus. Door internationaal samen te werken, slaagden we erin om in een recordtijd meerdere efficiënte vaccins te ontwikkelen. Wetenschappers over heel de wereld wisselen voortdurend nieuwe inzichten uit om het coronavirus de kop in te kunnen drukken. Er is een gelijkaardige inspanning nodig om de obesitaspandemie aan te pakken.

Lees meer over de gezondheidstoestand van de Belgische bevolking op de website www.gezondbelgie.be.

De berekening van de directe en indirecte kosten die gelinkt zijn aan overgewicht en zwaarlijvigheid vind je terug in het artikel ‘Health care costs and lost productivity costs related to excess weight in Belgium’.

Credit beelden: World Obesity Image.