Huidkanker straks een epidemie?

'Kleding laat deze straling niet of nauwelijks door en verder blijft het natuurlijk belangrijk om goede zonnebrandcrème te gebruiken', zegt onderzoeker Harry Slaper van het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). 'Maar ook in de schaduw, bijvoorbeeld onder een parasol, is er hemelstraling en loop je enig risico.'

'De zonkracht is het grootst rond 13.30 uur op een onbewolkte zomerdag. De zon staat dan op het hoogste punt, de weg door de atmosfeer is dan korter en de filtering gering', aldus de onderzoeker. 'In Nederland is de zonkracht dan 6 á 7. We kennen zeldzame uitschieters richting 8. Ter vergelijking: in Zuid-Frankrijk of Spanje bereikt de zonkracht maximale waarden rond 10.' Actuele metingen zijn te zien op www.rivm.nl/zonkracht.

Het voorbije decennium werd elk jaar bij vijf procent meer Belgen huidkanker vastgesteld. Ook in Nederland is er een opwaartse trend. ‘Eén op de zes Nederlanders zal voor het 85ste levensjaar een vorm van huidkanker ontwikkelen - in België zal dat niet anders zijn gezien we een vergelijkbaar huidtype en een gelijkaardige blootstelling aan zon kennen’, zegt dermatologe Marjan Garmyn van de KU Leuven. ‘Huidkanker is de meest voorkomende vorm van kanker binnen de blanke bevolking. Het aantal huidkankers blijft toenemen, waardoor we stilaan kunnen spreken van een epidemie.’ Uit een Amerikaanse studie die deze week werd gepubliceerd blijkt bovendien dat de aandoening ook steeds vaker voorkomt onder jongeren. Bij vrouwen onder de veertig jaar is dat acht keer vaker dan veertig jaar geleden. Onder jonge mannen is het aantal gevallen verviervoudigd.

Hoofdoorzaak voor deze trend is de nonchalante manier waarop we met zonnekloppen omgaan. ‘Het is niet zo dat je zeker melanoom zult krijgen als je een aantal keren je huid verbrandt in de zon’, zegt Garmyn. ‘Er zijn nog andere risicofactoren, zoals een zeer bleke huid die gemakkelijk verbrandt, een huid met heel veel moedervlekken of als je familieleden hebt met een kwaadaardig melanoom. Maar die factoren heb je niet zelf in de hand, terwijl je de risicofactor zonverbranding wel zelf kunt beïnvloeden.’

De relatie tussen UV en huidkanker is afhankelijk van het soort huidkanker. ‘Voor het spinocellulair carcinoom (zie ‘Types huidkanker’), een huidkanker die ontstaat uit de cellen die hoornstof aanmaken, is de totale dosis aan zonschade belangrijk. Hoe meer zon je in de loop der jaren gezien hebt – we noemen dit de chronisch cumulatieve zonschade – hoe groter de kans dat je zo’n tumor kunt ontwikkelen.’

Het verband tussen zon en melanoom is complexer. ‘Melanoom is een kwaadaardige huidkanker die ontstaat uit de pigmentcellen van de huid. Hier is een andere soort zonschade gevaarlijk: de zogenaamde ‘acute intermittente’ zonschade. Het gaat dan om huid die heel het jaar bedekt is gebleven en die plots onbeschermd wordt blootgesteld aan zeer intense zon. Mensen die op strandvakantie gaan, bijvoorbeeld, of een metselaar die op zonnige dagen met ontbloot bovenlijf werkt. Ook bij het basocellulair carcinoom, dat net als het spinocellulair carcinoom vaak voorkomt in het gelaat, zou deze soort huidschade door de zon een belangrijke rol spelen.’

Is de lentezon even gevaarlijk als de zomerzon? ‘De intensiteit van de uv-straling is inderdaad sterker in de zomer, maar de huid heeft zich tegen dan ook al wat aangepast aan de zon. In de lente is de zon minder intens, maar op dat moment is onze huid ook gevoeliger, omdat die in de winter amper zon ziet.’ Behalve seizoenen beïnvloeden nog andere factoren de intensiteit van uv-straling in zonlicht: het tijdstip van de dag (de intensiteit is het hoogst tussen 12.00 en 15.00 uur zomertijd), hoogte (in de bergen zullen we sneller verbranden dan op zeeniveau) en het weerkaatsend effect van de omgeving (sneeuw, wateroppervlak).

De relatie tussen diverse vormen van huidkanker en de zon is al lang door wetenschappers aangetoond. Toch slaan we dergelijke waarschuwingen makkelijk in de wind. Een vaak aangehaald argument is dan dat de zon toch ook goed voor ons is, bijvoorbeeld voor de productie van vitamine D. Volgens een onderzoek aan de universiteit van Zaragoza heeft zeventig procent van de Europeanen een te lage concentratie vitamine D in het bloed. Een tekort verhoogt het risico op osteoporose. Aan vitamine D worden nog andere goede effecten toegeschreven, zoals een antikankereffect. Die zijn echter veel minder bewezen. Vitamine D wordt onder invloed van de zon in de huid geproduceerd. Daarom raden de Spaanse onderzoekers aan minstens drie tot vier keer per week een kwartiertje in de buitenlucht te komen. Groepen die een hogere nood hebben aan vitamine D, zoals kinderen, zwangere vrouwen en ouderen, kunnen wat meer zonlicht gebruiken. Uren bakken in de zon is echter nergens voor nodig. Ook de zonnebank kan beter vermeden worden. ‘De zon is bovendien niet de enige bron van vitamine D. De vitamine zit bijvoorbeeld ook in vette vis, levertraan en eierdooiers. Ook voedings- of vitaminesupplementen kunnen een eventueel tekort compenseren’, aldus Garmyn.

Huidtype

Het is trouwens een populair misverstand dat alleen mensen met een bleke huid moet oppassen voor de zon. Mensen met een donkere huid hebben inderdaad meer melanine pigmentcellen die het DNA beschermen tegen schadelijk uv-licht. Huidkanker komt dan ook minder vaak voor bij mensen met een donkere huid, maar wordt vaak pas in een later, gevaarlijker stadium ontdekt. Andere schadelijke effecten van zonlicht, bijvoorbeeld op de ogen, zijn bovendien onafhankelijk van het huidtype. De ogen zitten vrij goed beschermd tegen de zon in de oogkassen en achter wimpers en wenkbrauwen. Bij fel licht verkleint de pupil om de hoeveelheid inkomend licht te beperken. Deze natuurlijke bescherming is echter beperkt bij zeer fel licht, zoals de weerkaatsing van zonlicht op water, sneeuw of zand. Een bekende aandoening is sneeuwblindheid, een pijnlijke ontsteking in het oog die na één of twee dagen vanzelf geneest. Op lange termijn kunnen de gevolgen erger zijn. Wereldwijd worden jaarlijks 15 miljoen mensen blind door cataract. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is ongeveer twintig procent daarvan het gevolg van blootstelling aan de zon.

Kappers zien meer

Jaarlijks sterven in Nederland en België een paar honderd mensen aan de gevolgen van huidkanker. Zoals bij zoveel kankers kan vroeg ingrijpen voorkomen dat patiënten aan de ziekte overlijden. Behalve regelmatige screenings, pleiten Britse gezondheidsdeskundigen voor extra hulp uit onverwachte groep: kappers. Zij zouden opgeleid moeten worden in het herkennen van huidkanker. Veel mensen zien de kapper vaker dan hun arts, en kappers hebben een uitstekend zicht op het achterhoofd en de hals, twee plaatsen waar huidkanker vaak begint. Het is uiteraard niet de bedoeling dat kappers een diagnose gaan stellen, maar ze kunnen hun klanten wel op symptomen wijzen.