Leven onder hoogspanning: feiten en fabels

Bijna 16.000 gezinnen, 66 scholen, 103 kinderopvangcentra en vijf rust- en verzorgingstehuizen worden blootgesteld aan te hoge stralingsniveaus in de buurt van hoogspanningslijnen, melden diverse media. Uit een nieuw rekenmodel van de Vlaamse overheid blijkt dat de magnetische veldsterkte op die plaatsen meer bedraagt dan 0,4 microtesla. Bewijzen dat die stralingsniveaus schadelijk zijn, zijn er echter niet, beklemtoont de Vlaamse overheid. Waarom dan al die heisa?

Geen bewijs voor het veroorzaken van kanker

Uit epidemiologisch onderzoek blijkt dat kinderleukemie vaker voorkomt in de buurt van hoogspanningsleidingen. Maar er is geen bewijs dat de magnetische velden daarvan de oorzaak zijn. Wat dan wel een verklaring kan zijn, is een raadsel. ‘Ook als rekening gehouden wordt met mogelijke andere oorzaken, zoals meer verkeer of hoger gebruik van pesticiden in gebieden met hoogspanningsleidingen, en de sociale klasse en levensstijl van de omwonenden, blijft het verband overeind’, zegt Eric van Rongen, stralingsexpert bij de Nederlandse Gezondheidsraad. ‘Proefdieren die aan sterke magnetische velden worden blootgesteld krijgen daar echter geen kanker van. Dat versterkt het vermoeden dat er geen oorzakelijk verband is. Omdat desondanks niet kan worden uitgesloten dat de magnetische velden kankerverwekkend kunnen zijn, bestempelt het Internationaal Centrum voor Kankeronderzoek (IARC) ze als ‘mogelijk kankerverwekkend’.

Geen drempelwaarde

De 0,4 microtesla die als ‘kritieke stralingsgrens’ wordt genoemd, is dat allerminst. ‘Het is geen keiharde grens tussen ‘geen risico’ en ‘een verhoogd risico’ maar een vrij willekeurige waarde’, zegt Van Rongen. ‘Epidemiologische studies vinden een verhoogd risico bij waardes groter dan 0,2 à 0,5 microtesla. Omdat er zo weinig kinderen in de buurt van leidingen met sterke velden wonen, is het onmogelijk om nauwkeurige grenswaarden te bepalen. Maar omdat beleidsmakers daar niet mee aan de slag kunnen, is voor 0,4 microtesla gekozen.’

‘Aangezien er geen scherpe grens bestaat tussen een veilige en een onveilige blootstelling, kan je eigenlijk ook niet zeggen dat mensen ‘te veel’ worden blootgesteld of ‘te dicht’ bij een leiding wonen’, aldus Van Rongen.

Geen reden om niet te sporten onder een hoogspanningsleiding

De Vlaamse overheid wil de nieuwe informatie over de lokale stralingsniveaus gebruiken bij het inplanten van nieuwe woningen, jeugdverblijven of sportterreinen. Het (onverklaarbare) verband tussen kinderleukemie en de aanwezigheid van hoogspanningsleidingen wordt echter enkel gevonden bij langdurige blootstelling. ‘‘Langdurig’ betekent dan minimaal een jaar zo’n 14 à 18 uur per dag’, zegt Van Rongen. ‘Dat betekent dat een verblijf op school of in de crèche niet als ‘langdurig’ wordt beschouwd, en het verblijf op een sportveld al helemaal niet.’

Geen paniek

Kinderleukemie komt gelukkig erg weinig voor – in Vlaanderen zo’n 40 gevallen per jaar, in Nederland een 200-tal. Als hoogspanningsleidingen kanker zouden veroorzaken, zou dat ongeveer 1 extra geval per 8 jaar opleveren.

‘Als je zonder grote inspanningen de blootstelling kan beperken, kan dat natuurlijk geen kwaad’, zegt Van Rongen. ‘Maar mensen die in de buurt van zo’n leiding wonen moeten niet gaan panikeren en zich grote zorgen maken. Want daarvan is wel bewezen dat het ongezond is.’