Na het succes van vaccinaties tegen ziekten als mazelen en difterie, blijven wetenschappers zich inzetten voor de ontwikkeling en verbetering van vaccins. Maar dat valt niet mee in een tijdperk waarin medische vooruitgang steeds vaker in vraag wordt gesteld.
In 1998 publiceerde The Lancet een artikel van de Britse arts Andrew Wakefield, waarin hij een verband legde tussen de vaccinatie tegen mazelen, bof en rode hond (MBR) en autisme. Snel bleek dat het onderzoek slecht uitgevoerd was, en de conclusies dus onjuist. Het tijdschrift trok het artikel in 2010 in. Tot op vandaag wordt het bewuste artikel door wetenschappers nog vaak geciteerd, en niet altijd met vermelding dat het retracted is. Dat schreef informatiewetenschapper Elizabeth Suelzer eind vorig jaar in het medische vakblad JAMA.
Niet onderzocht is hoe lang zo’n van origine fout bericht in de populaire media meegaat. Een vertrouwde dynamiek speelt hierbij. Wetenschappers publiceren hun bevindingen na peerreview in vakbladen en de belangrijkste of spectaculairste vinden hun weg naar het grote publiek. Rechtzettingen en correcties verschijnen in dezelfde gespecialiseerde bladen, zodat de peers op de hoogte zijn. Maar er is geen enkele garantie dat ze ook de algemene pers bereiken. Onwetenschappelijke claims blijven hardnekkig rondzingen.
In zijn essay Mens/onmens schrijft Bas Heijne over een Amsterdamse kinderopvang die niet-gevaccineerde kinderen weigerde. De directeur kreeg daarop een hoop bagger over zich heen. Niet alleen van religieuze groepen, ook steeds meer van tegenstanders – antivaxers – die met cijfers en statistieken zwaaien. Hun emotionele drijfveren worden aangekleed met (pseudo)wetenschap, en dat is een recent fenomeen. Antivaxers hebben de tijdgeest mee. Ze worden gesteund door populistische nationalisten die net als zij tegen het establishment ageren. Het vertrouwen in wetenschap wordt aangevreten, omdat het braakliggend terrein tussen vertrouwen en weten een ideologisch slagveld is geworden, meent Heijne.
Ongeveer honderd wetenschappers zouden verantwoordelijk zijn voor ruim vijf miljard minder sterftes
In december vorig jaar overleed dr. John Robbins. Zijn naam zegt je waarschijnlijk niks. In 1989 ontwikkelde hij een vaccin tegen meningitis en redde zo naar schatting zeven miljoen levens. In Verlichting nu (2018) serveert Steven Pinker nog meer aantallen van ‘geredde’ mensen door onbekende medische helden als Maurice Hilleman (8 vaccins, 129 miljoen), John Enders (mazelen, 120 miljoen) en Gaston Ramon (difterie en tetanus, 60 miljoen). Ongeveer honderd wetenschappers zouden verantwoordelijk zijn voor ruim vijf miljard minder sterftes. Medische vooruitgang, heet dat.
Ook al zijn de cijfers indrukwekkend, antivaxers zullen alsnog beweren dat ze relatief zijn. Soms klopt dat ook, want complexe materie laat zich niet altijd in zwart-wit verklaren. In de nieuwe Eos lees je het verhaal van het Deense echtpaar Peter Aaby en Christine Stabell Benn, die zogenaamde non-specifieke effecten van vaccinaties aan het licht brachten. Een vaccin tegen een bepaalde ziekteverwekker zou bij de ontvanger tegelijk ook weerstand kunnen verhogen tegen andere virussen, bacteriën of schimmels – maar hem er ook vatbaarder voor kunnen maken. Dat is een ongemakkelijk idee, en het kan antivaxers extra munitie bezorgen. Voor de goede orde: Aaby en Stabell Benn plaatsen zich niet buiten de wetenschap. Ze zijn niet tegen vaccinaties, ze willen ze enkel efficiënter maken. Of ze gelijk hebben, zal de toekomst uitwijzen. Want geduld oefenen en blijven zoeken, ook dat behoort tot wetenschap, zeker in deze coronatijden.
Het hele verhaal over efficiëntere vaccinaties lees je in nieuwe Eos. Bestel op onze online tijdschriftenwinkel.
