Volgens reclame voor vitamine D-supplementen heeft acht op tien Belgen een vitamine D-tekort. Klopt dat? En moeten we daarom allemaal ons vitamine D-gehalte laten testen en aanvullen?
‘Wist u dat 8 op 10 mensen een tekort heeft aan vitamine D?’ Dat staat te lezen op de site van Pharma Nord, een bedrijf dat voedingssupplementen maakt. Ze halen dit cijfer enerzijds uit een studie waarbij het vitamine D-gehalte bij Brusselaars werd gemeten. Hieruit bleek dat 77% een concentratie van minder dan 50 nmol/l had, 34% zat onder de 25 nmol/l. Daarnaast verwijst Pharma Nord ook naar een rapport van de Hoge Gezondheidsraad. Daarin staat dat 40 tot 100 procent van de ouderen die niet in rusthuizen verblijven een tekort aan vitamine D vertonen.
Wat is vitamine D?
Vitamine D zorgt ervoor dat calcium uit onze voeding wordt opgenomen. Calcium zorgt voor de aanmaak van onze botten en tanden. Ouderen en kinderen met een gebrek aan vitamine D hebben slecht ontwikkelde beenderen wat onder meer kan leiden tot botontkalking.
Ons lichaam haalt slechts een klein beetje vitamine D uit voeding. Ongeveer 80% maakt onze huid aan via zonlicht. Daarvoor wordt aanbevolen om je van maart tot september dagelijks gemiddeld 15 tot 30 minuten aan zonlicht bloot te stellen. In de herfst en winter maken we nauwelijks vitamine D aan omdat België te noordelijk ligt. De zon staat niet hoog genoeg aan de horizon waardoor de stralen niet de juiste golflengte hebben.
Hoeveel Belgen hebben een tekort?
Volgens Chantal Mathieu, endocrinoloog aan de KU Leuven, heeft bijna iedereen in België een vitamine D-tekort in de winter: ‘In de lente en zomer slaan we vitamine D op in ons vetweefsel, maar daarmee komen we niet toe tot februari. In oktober, november en december zie je die gehaltes al zakken. Als we kijken naar het vitamine D-gehalte in het bloed van mensen waarbij men het meet, dan zien we dat 80% of meer een tekort heeft. Maar dat kan ik niet hard maken.’
‘Als we kijken naar steekproeven zien we dat 80% of meer een tekort heeft’ Chantal Mathieu, endocrinoloog KU Leuven
Isabelle Moyersoen, bio-ingenieur aan het onderzoekscentrum Sciensano en de UGent, onderzocht hoeveel vitamine D Belgen via voedingsbronnen (voeding, verrijkte voeding en supplementen) binnenkrijgen. Ze vond dat de Belgische bevolking te weinig vitamine D uit deze voedingsbronnen haalt. ‘Voor mensen die te weinig buiten komen, kunnen we concluderen dat zij een verhoogd risico lopen op een vitamine D-tekort’, zegt Moyersoen. ‘Een nationaal representatieve studie heeft aangetoond dat 12 procent van de zwangere vrouwen een ernstig vitamine D-tekort heeft. Maar naar mijn weten zijn er geen representatieve gegevens beschikbaar voor de hele Belgische bevolking omtrent het vitamine D-gehalte.’
Voedingsdeskundige Patrick Mullie (VUB) geeft ook aan dat er geen exacte cijfers voor de hele bevolking van toepassing zijn: ‘Ik kan geloven dat acht op tien mensen na de winter een lager vitamine D-gehalte hebben, maar een tekort is een groot woord. Of dat lagere gehalte daadwerkelijk iets betekent voor onze gezondheid, is een ander verhaal.’
Wanneer heb je een vitamine D-tekort?
Die grens ligt niet vast. Er is heel wat discussie over bij experten. ‘Er is nog geen consensus op wat een optimaal vitamine D-gehalte is’, zegt Isabelle Moyersoen. ‘Voor minima zitten we rond 25 à 30 nmol/l. Hierdoor worden deficiëntieziekten zoals botaandoeningen voorkomen.’ Als deze grens wordt gehanteerd in de studie waarnaar Pharma Nord refereert, heeft nog maar 34% een tekort.
Supplementen of niet?
In de zomer maakt iedereen die voldoende buitenkomt genoeg vitamine D aan. Al zijn er wel een aantal risicogroepen die vatbaarder zijn voor een tekort. Dit zijn voornamelijk rusthuisbewoners, mensen in een instelling, mensen die hun huid helemaal bedekken, personen met een donkere huidskleur en jonge kinderen. Dat 40 tot 100 procent van de ouderen een vitamine D-tekort heeft zoals Pharma Nord en de Hoge Gezondheidsraad aangeven, kan kloppen. Door veroudering van de huid maken ze minder goed vitamine D aan.
Als je huisarts zegt dat je een vitamine D-tekort hebt, dan moet je vitamine D nemen. Maar je moet dat nooit zelf beslissen Patrick Mullie
Maar volgens Mathieu zou best iedereen in België in de winter extra vitamine D innemen: ‘In de vorm van supplementen die in de apotheek te verkrijgen zijn of in de vorm van fruitsap, melk, yoghurt, … verrijkt met vitamine D. Voor de periode oktober tot maart is het een zeer goed idee om supplementen te nemen.’
Mullie vindt supplementen niet nodig voor wie er gezonde eet- en leefgewoonten op nahoudt. Dat wil zeggen dat je voldoende gevarieerd eet en regelmatig buiten komt. ‘Supplementen zijn geen snoepjes. Als je huisarts zegt dat je in de risicogroep zit voor een vitamine D-tekort, dan moet je vitamine D nemen. Maar je moet dat nooit zelf beslissen. Mensen moeten gewoon iets meer buiten komen.’
Ook Moyersoen vindt niet dat iedereen zomaar vitamine D-supplementen moet nemen in de winter: ‘De Hoge Gezondheidsraad beveelt supplementen enkel aan in geval van beperkte blootstelling aan de zon.’ Deze aanbevelingen variëren van 10 tot 20 microgram vitamine D per dag.
Pharma Nord beweert ook dat de Hoge Gezondheidsraad mensen in België aanraadt om extra vitamine D in te nemen om de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid binnen te krijgen. Maar dat is dus enkel het geval voor mensen die tot een risicogroep behoren en mensen die te weinig aan zonlicht worden blootgesteld.
Vitamine D-gehalte laten testen
Het is niet van belang om allemaal ons vitamine D-gehalte te laten testen via een bloedanalyse bij de huisarts. ‘Reclame spoort mensen aan om naar de huisarts te gaan en te vragen om hun vitamine D-niveau na te kijken’, zegt Mullie. ‘Die laboanalyses kosten de maatschappij veel geld. We weten niet goed waar we mee bezig zijn want uiteindelijk weten we niet wat het effect is als je vitamine D neemt.’
Ook Mathieu vindt niet dat iedereen zijn vitamine D-gehalte moet laten bepalen: ‘Dat jaagt het RIZIV onnodig in de kosten. Tenzij je ernstige gezondheidsproblemen hebt, dan weet je arts wel wat hij moet doen.’
Vitamine D en algemene gezondheid
Sommige studies tonen een verband aan tussen een tekort aan vitamine D en aandoeningen als kanker, diabetes type 1, multiple sclerose, astma en een te hoge bloeddruk. Of het vitamine D-tekort een oorzaak of net een gevolg is van die aandoeningen, is niet bekend.
Mathieu ziet in dat verband voldoende redenen voor iedereen om extra vitamine D te nemen in de winter. Mullie onderschrijft dat argument niet: ‘Er is enkel een relatie, geen causaal verband. Mensen die gezond eten en leven, hebben hogere vitamine D-gehaltes en lopen minder risico op kanker. Dat komt niet door de vitamine D, maar door hun gedrag.’
Vitamine D-supplementen zorgen ervoor dat ons vitamine D-gehalte verhoogt, maar het is niet bewezen dat ze onze algemene gezondheid verbeteren. Er is geen enkele studie die aantoont dat je minder risico loopt op onder meer kanker, diabetes en hart- en vaatziekten door vitamine D-supplementen te nemen.
Voedsel verrijken
Uit onderzoek van Sciensano blijkt dat voeding met vitamine D verrijken een veelbelovende strategie is om een voldoende vitamine D-inname te verzekeren. ‘Dat kan je enkel doorvoeren als er effectief een tekort wordt vastgesteld bij een aanzienlijk deel van de Belgische bevolking’, zegt Moyersoen. ‘We moeten eerst kijken hoeveel procent van de bevolking een tekort heeft en hoe we die doelgroep het best kunnen bereiken. Blijken het alleen kinderen en ouderen te zijn met een tekort, dan is het niet nodig om zo’n verrijkingsprogramma door te voeren en blijven vitamine D-supplementen de beste keuze.’
Mathieu vindt zo’n voedingsverrijking een goed idee: ‘Dat is de enige manier om het vitamine D-niveau van de bevolking op peil te brengen.’ Mullie blijft voorzichtig: ‘We moeten eerst nadenken wat het voordeel hiervan is. Ga je echt mensen beschermen tegen kanker, hart- en vaatziekten, …? Nee. Ga je echt mensen beschermen tegen beenderontkalking? Daar is grote twijfel rond.’
Te veel vitamine D
Als je je houdt aan de richtlijnen van de Hoge Gezondheidsraad (tussen 10 en 20 microgram vitamine D per dag, afhankelijk van je leeftijd), is er in principe geen gevaar. Maar te veel is niet gezond. Vitamine D is niet wateroplosbaar en kan je niet uitplassen. Volgens de Hoge Gezondheidsraad kan een teveel aan vitamine D leiden tot hypercalciëmie (een teveel aan calcium in het bloed), neurologische klachten en nierstenen.
Zijn vitamine D-supplementen daarom beter enkel op doktersvoorschrift te verkrijgen? Moyersoen vindt van wel, toch voor de hoge dosissen: ‘Voor de hoeveelheden die aanbevolen worden door de Hoge Gezondheidsraad, moet het zonder voorschrift kunnen. Maar hoog-gedoseerde supplementen zijn vrij beschikbaar bij de apotheker. Die zouden beter enkel op doktersvoorschrift te verkrijgen zijn.’ Ook Mullie vindt dat de huisarts de enige geschikte persoon is die kan beslissen of je extra vitamine D nodig hebt.
Conclusie
Er zijn geen representatieve cijfers beschikbaar over een vitamine D-tekort bij de volledige Belgische bevolking. Als je voldoende buiten komt, is het niet nodig om supplementen in te nemen. Tenzij je tot een risicogroep behoort, zoals ouderen, jonge kinderen, mensen met een donkere huidskleur, mensen die weinig buiten komen of hun huid helemaal bedekken. In dat geval vraag je het best aan je huisarts of vitamine D-supplementen aangewezen zijn.
Er is een verband tussen een vitamine D-tekort en ziektes zoals kanker, astma, diabetes type 1 en multiple sclerose. Maar er is geen bewezen oorzakelijk verband. Het is ook niet bewezen dat vitamine D-supplementen je gezondheid verbeteren.
